Республика Казахстан,ВКО,Урджарский район,с.Урджар

КММ « Средняя школа-сад имени Крупской »

Преподаватель организатор НВП

Серикбаев Бахиткан Какимсейтович

1. Сабақтың мақсаты: Оқушыларды биологиялық қарулардың түрлерімен және негізгі қасиеттерімен таныстыру.

2. Уақыты: 45 мин.

3. Өткізілетін орны: 11 сынып, БӘД бөлмесі.

4. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы, плакаттар.

5. Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі — 3 мин.

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі — 9 мин.

- Тұтқиылдыққа жетудің шарттары қандай?

- Химиялық соққылардың бүркемеленуі дегеніміз не?

- Химиялық қаруды мақсатына сай жеткізудің қандай тәсілдері бар?

- Қорғаныштықтың қанша дәрежесін білесіңдер?

б) Негізгі бөлім — 23мин.

Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері. Адамның жұқпалы ауруларының ауруларының сипаттамасы.

Биологиялық қару.

Биологиялық қару (БҚ) — биологиялық заттармен жарақталған, жеткізу құралдары бар арнайы оқ-дәрілер мен ұрыс аспаптары. Ол қарсыластың тірі күшін, жан-жануарларды, ауыл шаруашылығы дақылдарын зақымдауға, кей жағдайда қару-жарақты, әскери техника мен жабдықтау материалдарын бүлдіру үшін қолданылады.

Биологиялық қаруды қолданып ұрыс әрекеттерін жүргізуді биологиялық соғыс дейді.

Биологиялық қарудың зақымдау әрекеті бірнеше кезекте патогендік микробтар мен олардың улы өнімдерінің ауру тудырғыш қасиетін қолдануға негізделген. Адам (жануарлар) ағзасына аз түссе де, ауру тудырушы микробтар мен олардың улы өнімдері өте ауыр жұқпалы аурулар таратады; оны дер кезінде емдемесе өлім қаупін тудырады немесе зақымдалушыны ұзақ уақыт жарамсыз етеді.

БҚ ретінде мыналардың пайдаланылуы мүмкін:

Адамдардызақымдауүшін: бактериялықаурулардықоздырғыштар (оба, тулермия, сарып, күйдіргі, тырысқақ); вирустықаурулардықоздырғыштар (шешек, қызба, венесуэлалықэнцефоломиелит); риккетсиздардықоздырғыштар (бөртпе, сүзек, таңбалықызба, Қу-қызба);

Жануарлардызақымдауүшін: аусылдың, іріқараобасының, шошқаобасының, күйдіргінің, маңқаның, жалғанқұтырудыңжәнебасқааурулардыңқоздырғыштары;

өсімдіктердіқұртуүшін: астықтұқымдастартаты, картопфитофторозы, солуқоздырғыштары, жәнет.б. химиялықзаттар.

БҚ-дың зақымдаушы әрекеті бірден көрінбейді, ол ағзаға түскен микробтар мен токсиндердің түрі мен санына, ағзаның күйіне байланысты. Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 14 күнге дейін созылады, мысалы, тулермияда 6 тәулікке, ал бөртпе сүзекте 14 тәулікке дейін болады. Осыкезеңбойындажекеқұрамұрысқақабілеттілігінсақтайды.

Тарихианықтама.Патогендімикробтардызақымдауөтеертедетуған. Мысалы, 1741 жылыМексикаменПерудегібасқыншылықнауқанғақатысушы 27 мыңағылшынсолдатының 20 мыңысарыбезгектенөлді. 1802 жылыкөтерілістібасуүшінГайтиаралынаНапалеонжібергенгенералЛеклерктің 30 мыңдайармиясытүгелгежуыққырылыпқалды. Еуропадағы 1733 жылдан 1865 жылғадейінгісоғыстарда 8 миллиондайадамөлді, оныңішіндешайқаста 1,5 млнадамшейітболса, 6,5 млнадамжұқпалыауруларданөлген.

Барлық құрлықтағы елдер экономикасына ауылшаруашылық малдары (эпизоотияда) мен ауыл шаруашылығы өсімдіктердің (эпифитотия) жаппай ауруы едәуір шығындар әкелді. Мысалы, 1950-1951жылдары Оңтүстік Африкадағы Рифт алқабында эпизоотиядан 100мыңнан астам бас қой мен ірі мүйізді қара шығын болып, адамдар арасында ірі көлемді індет тараған, ал әр түрлі дәнді–дақылдар мен картоптың аурулары мен таттың, түбірдің шіруі эпифитотиясынан АҚШ-тың өзінде 20 млн адамды асырауға жететін астық өнімі шығын болады.1925 жылдың 17 маусымында Женевада «Соғыста тұншықтырғыш, улағыш және сол сияқты басқа газдар мен бактериялогиялық заттарды қолдануға тыйым салу хаттамасына» қол қойылды.1940-1944 жылдары жапон армиясы қытай әскері мен бейбіт тұрғындарға қарсы БҚ-дың әр түрін 11 рет қолданды, нәтижесінде Қытай қалалары мен аудандарында індет тарап, мыңдаған адам госпитальға түсіп, 700-ге жуық адам бір ғана оба қоздырғышын қолданудан қаза болды.

Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері.

БҚ-дың зақымдаушы әрекетінің негізін биологиялық құралдар құрайды.

Оларға жататындар:

Патогендік микроорганизмдер жұқпалы ауруларды қоздырушылар — көлемі өте кішкентай, түсі, дәмі, йісі жоқ, сондықтан адамның сезу мүшесі арқылы анықталмайды. Көлемі, құрылысы және биологиялық қасиеттеріне байланысты олар вирустардан басқа бактерия, риккетсия мен саңырауқұлақтар класына бөлінеді.

Бактериялар — формалары мен мөлшерлері әр түрлі дара шаршылы микроорганизмдер. Олардың мөлшері 0,5-тен 8-10мкм-ға дейін болуы мүмкін. Бактериялар дара көлденең бөліктермен тұқым береді, 28-30мин сайын екі дербес клетка шығарады. Тікелей күн сәулесі, дезинфекциялау және жоғары температура (+60град) әсерінен олар тез өліп қалады; төмен температураға төзімді, -25град-ты еркін көтереді. Кейбір бактерия түрлері қолайсыз жағдайларда тірі қалу үшін қорғаныш капсуламен жабылуға немесе сыртқы орта әсеріне жоғары тұрақтылығы бар ұрыққа айналуға қабілетті.

Риккетсиялар - көлемі үлкен емес 0,4 — 1мкм-ға дейінгі таяқша клеткалар, олар тек тірі тіндер клеткаларының ішінде ғана тұқым көбейтеді. Олар ұрық жасамайды, бірақ кебуге, мұздауға, жоғары температура әсеріне төзімді. Риккетсиялар адамның мынандай ауруларының: бөртпе сүзек, құзды таулар теңбіл безгегі, қу безгек және т.б. аурулардың себебі болып табылады.

Саңырауқұлақтар - дара немесе көп клеткалы өсімдіктен пайда болатын микроорганизмдер, олар бактериядан мейлінше күрделі құрылысы және тұқымын көбейту тәсілімен ерекшеленеді.

Вирустар - биологиялықагенттердің ең үлкен тобы. Вирустар натуралды шешек, тропикалық геморройлы безгек, аусыл, Рифт алқабының безгегі және басқа да аурулардың себебі болып табылады.

Жануарларды зақымдау үшін БҚ ретіндежануарлар мен адамдарға тең дәрежеде қауіпті аурулар: түйнеме, аусыл, Рифт алқабының безгегі және басқалар немесе жануарларды ғана зақымдайтын: ірі тұяқты мал обасы, шошқалар обасы және басқа эпизоотикалық ауру қоздырғыштары пайдалануы мүмкін.

Ауылшаруашылық дақылдарды зақымдау үшін бидайдың сызықтық сабақ таты, күріштің пирикуляриозасы, картоптың фитофторозасы және басқа мәдени өсімдіктердің бактериялық, вирустық және саңырауқұлақ ауру қоздырғыштары қолданылады.

в) Қорытынды бөлім — 10 мин.

Сұрақтар мен тапсырмалар:

- Биологиялық қаруға анықтама беріңіздер.

- Биологиялық қарудың зақымдаушы әрекеті неге негізделген?

- Биологиялық қарудың тарихы туралы не білесіңдер? Биологиялық құралдарды қару ретінде қолдану қашан басталған?

- Биологиялық құралдардың түрлері мен негізгі қасиеттері туралы не білесіңдер?

Жануарларды, ауылшаруашылық дақылдарын зақымдау үшін қандай қоздырушылар қолданылады?