Год: 2012
Страна: Казахстан
Алматы облысы, Талдықорған қаласы
№9 орта мектептің мұғалімі
Мамытаева Гулмайра Рахымжанқызы
Құзыреттілікті дамытуда мұғалімнің шығармашлық жұмысынның маңызы
Біз қадам басқан ХХІ ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне де, өзгенің ісіне де әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, тәуелсіз Қазақстанның әлуметтік-экономикалық жағынан дамуына зор үлес қоса алатын тұлға тәрбиелеуді талап етіп отыр. Осыған байланысты бүгінгі күнннің басты мәселесі — жас ұрпаққа нәтижеге бағытталған білім беру болып отыр.
Бүгінгі таңда еліміз нәтижеге бағытталған білім беру моделіне көшті. Нәтиже дегеніміз -жеке тұлғаның құзырлылығы. Ал нәтижеге бағытталған білім беру дегеніміз — жеке тұлғаның құзырлылығын қалыптастыру. Құзырлылық — ол терең білім. Оқушының құзырлылығын қалыптастыру үшін мұғалімнің өзі құзырлыққа жету керек. Қазіргі кезді мұғалімге қойылатын талап та күшті. Жаңа формация мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу ғана емес, тарихи танымдық, педагогикалық, психологиялық және ақпаратттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқытудың жаңа технологиясын меңгерген жан болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады.
Қай қоғамда болсын істің тетігін мамандар шешеді. Ендеше білім сапасын көтеру ісі, жоғарыда аталған міндеттерді жүзеге асыру тетігі ұстаздар қауымына байланысты. Мұғалімнің қоғамдағы орнын, адамдықтың таразысы ұстаздықты белгілі ақын, алғашқы педагогикалық еңбектің авторы Мағжан Жұмабаев «Алты алаштың баласы бас қосса, ең қадірлі орын мұғалімдікі»,- деп жоғары бағалаған.
Қазіргі әлуметтік — экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамызда өздігінше шешім қабылдай алатын және оның жүзеге асыра алатын әлуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейді. Осыған орай, әр тұлғаның кәсіби құзыреттілігін қалыптастырудың маңыздылығы да арта түседі. Жоғары дәрежелі кәсіби құзыреттілік маманның бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тәрбие- білім беру үрдісін модельдей алатын, тәрбие беру және білім берудің жеке технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің деңгейін арттыру - өзекті мәселе, себебі, біріншіден кәсіби құзыретті мұғалім мекептің тәрбие — білім беру процесінде шығармашылық оқушылардың қалыптасуына дұрыс әсер етеді; екіншіден, өзінің кәсіби қызметінде жақсы нәтижелерге қол жеткізе алады; үшіншіден, кәсіби мүмкіндіктерінің іске асуына ықпал жасайды.
Педагогикалық қызмет табиғатында шығармашылықты талап ететіні белгілі қағида. Адамның шығармашыл мүмкіндіктерінің дамуы тұрғысынан интеллектуалды, эмоциалық, рухани потенциалының баюына, жетілдіруге, тануға ұмтылуға нақты жағдай туғызады. Осыған байланысты ұстаздардың кәсіби дайындығының мақсаты да өзгереді. Кәсіби құзыреттіліктің қалыптасу процесі кәсіби білімнің, біліктің, іс-әрекеттің қалыптасуын қамтиды, ұстаздың жалпымәдени дамуын, өзінің көзқарасының және тұлғалық кәсіби құнды қасиеттердің қалыптасуын қамтиды.
Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі күнделікті педагогикалық қызметте әр түрлі танылады және әр түрлі іске асады. Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі деп, біз өзара байланыстыүш компонеттен тұратын тұлғаның қасиеттерін түсінеміз:
- Педагогикалық қыметте жүзеге асатын кәсіби білім;
- Кәсіби біліктілік;
- Мұғалімнің кәсіби құнды қасиеттері;
Бұл үш компонент мұғалімнің тұлғасын дамыту мақсатымен біріктірілген, сонымен қатар әр компонент педагогикалық қымет үрдісінде бірде алғышарт, бірде құралы, бірде нәтижесі болып кызмет атқарады.
Кәсіби құзіреттілікті қалыптастыру үрдісі кәсіби білім, білік, дағдыны қалыптастыру, педагогтің жалпы мәдени дамуын, оның тұлғалық көзқарасын және кәсібимаңызды сапаларын қалыптастыруды білдіреді.
«Егер бір жылдығыңды ойласаң — егін ек, ал 100 жылдығыңды ойласаң — ағаш ек, ал 1000 жылдығыңды ойласаң — Адам тәрбиелеп, білім бер» деген ежелгі ғұлмалардың сөзі бар. Ел Президенті Н.Назарбаев та өз жолдауында:«Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен айқындалады»- деген. Ендеше біз өзімізді өзгелерге тек білім арқылы ғана таныта аламыз, білім арқылы ғана мойындата аламыз. Осындай сапалы да терең білім беруде мұғалім шығармашылығының алатын орны ерекше. Мұғалім шығармашылығын дамытуда мынандай негізгі қағидаларға бас назар аудару керек деп санаймын:
Шығармашыл мұғалім үшін біреудің тәжірибесін қайталағаннан гөрі өз шығармашылықтарын, білгендері мен түйіндерін басқаларға ұсына алудың, шығармашылық бағыттылықтың болуының мәні өор. Тек сонда ғана ол өз шығармаларының дамуына қол жеткізіп, өзінің кәсіп иесі ретінде ішкі сұрақтарына жауап бере алады. «Шығармашыл мұғалім» деп төмендегі іс-әрекеттерді жүзеге асыра алатын мұғалімді атауға блады деп ойлаймын:
- Өз мамандығының қыр-сырын толық меңгеру мақсатындағы іздену жұмыстарын жүргізу;
- Оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен технологияларын оқып үйрену және оны өз жұмысында белсенді түрде қолдану.
- Өз жұмысына диагностика жасай отырып, кемшілігін табу, оны болдырмаудың алдын алу;
- Өз іс-тәжірибесін жинақтау және тарату жұмыстарын ұйымдастыру;
- Кәсіби байқаулар мен сайыстарға, түрлі деңгейдегі семинарлар мен конференцияларға қатыса отырып, шеберлігін шыңдау.
Кәсіби шеберліктің бірден келе салмайтындығы белгілі, оны әр мұғалім ерте ме кеш пе меңгеруі тиіс. Педагог-ғылым Маркова А.К. оның кезеңдерін төмендегідей етіп бөледі:
- мұғалімнің өз мамандығына бейімделу кезеңі;
- мамандықта өзін-өзі актуалдыландыру кезеңі;
- мамандықты еркін меңгерген кезеңі;
- мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезең.
Ғалым кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебер-мұғалімнің, жаңашыл-мұғалімнің, зерттеуші- мұғалімнің, кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық образы ретінде қарастырады.
ХІ ғасырда өмір сүрген түркі дүниесінің танымал тұлғасы Махмұд Қашқари «Білім — нұрлы әлем» деп айтқан екен. Осы нұрлы дүниенің алып айдынында еркін жүзетін блімді, парасатты тұлға тәрбиелеуді құзыретті, шығармашылықпен жұмыс жасайтын ұстаздар ғана жүзеге асыра алады. Ендеше, әр мұғалім жүрек қалауымен таңдап алған мамандығының биік шыңына жетуге ұмтылуы керек.
Мектеп математикасын оқушының толық меңгеруі дегеніміз — математиканың мектеп көлеміндегі барлық бағыттары бойынша толық білім, білік дағдыларын игеру деген сөз. Демек, оқушы математикалық білімнің кез-келген бағыттары бойынша кез-келген уақытта талдау жасай білуі керек.
Ал, оқушы мектепте меңгеруі тиіс болатын математикалық білім төмендегі бағыттармен анықталады.
Жоғарыда айтылғандай, осы бағыттарды толық меңгеру үшін, бұл бағыттардың әр қайсысын жүйелі түрде қайталап отыру керек. әйтпесе, білімджі жүйелеу сабақтарында оқушы санасына үлкен салмақ түсіріп, оның оқушының мәнсіз жаттап алуына соғады. Ал жаттап оқу аз уақыттан соң із-түссіз ұмытылатыны белгілі. Бұл күнделікті көз көріп жүрген жай.
Оқушы білімдеріндегі ол қылықтардың көптігі сондай тіпті мектептегі математика курсын математикалық жүйе емес, жәй құрылым деп қарауға болады. Бұл құрылымда математикалық білімдер қысқа мерзімге ғана есте сақталады. Ал, ұзақ уақыт орнықты есте қалатындай етіп оқытатын құрылым әзірге жоқ. Есесіне жоғарғыдай құрылымдар ағымдағы бағдарламалармен, оқулықтармен, дидактикалық материалдармен оған сәйкес сабақ құрылымдарын ұйымдастырып оқытумен қолдауға ие.
Ендеше осындай құрылымда шағармашылықпен ойлауға, алған білімді ұмытпай қолдана білуге әсерін тигізіп, жоғарыдағы бағыттардың әрқайсысының қажеттілігін тудыратын шығармашылық тапсырмалар сериясын әр сабақта үнемі қарастырып, қайталап отыруға тура келеді.
Мұндай тапсырмаларға жоғарыдағы бағыттардың элементтерін қатыстыра отырып құрастырылған ауызша есептер, күрделілендірілген комплекстік есептер, ойлау операцияларын пайдаланып орындайтын есептер құрастыру, зерттеу жұмыстарын жүргізу, математика курсының жоғарыдағы барлық бағыттарына өзара байланысты болатын есептер, соған қатысты жалпы есеп шығару әдістері мен олардың классификациясын қарастыру - өте қуатты құрал болады, математикалық білімді басқа пәндерге қолдану жатады.
Оқушының осылай жаімен «зерттеушігі» айналуы баланың келешек тағдырына да үлкен бетбұрыс жасауы әбден мүмкін. Ал, оқу материалын еш қиындықсыз, ойсыз жеңіл игеруі — осы пәнге деген қызығушылығын жойып, әшейін үйреншікті әдетке айналуы мүмкін.
Сондықтан шығармашылыққа баулып оқыту төмендегі мәселелерді ескерсе жүйелі әрі тиімді болады деп ойлаймын.
Жоғарыда оқушы білімін жүйелеудің бірнеше принцептерін қарастырдық. Енді соны нақтылайтын мысалдарды қарастырайық.
1- мысал. Жоғарыда айтылған бағыттардың бірнешеуін қамтитын ауызша есептер тобы. «Пифогор теоремасы» бойынша.
А) Тікбұрышты үшбұрыштың гипотенузасы 6-ға катеттерінің біреуі 2-ге тең. Екінші катеттің ұзындығы теңдеуінің түбірі бола ма?
Жауабы: иә, себебі
Ә) Қабырғалары , 4, 2 болатын үшбұрыш тікбұрышты бола ма?
Жауабы: иә, Пифогор теоремасына кері теорема бойынша тікбұрышты үшбұрыш болады.
Б) Теңдеуді шеш:
Жауабы:
В) Ромбының қабырғаларының біреуіне түсірілген орта перпендикулыр қарама-қарсы қабырғаның ұшы (соңы) арқылы өтеді. Ромбының бұрышының косинусы неге тең:
Жауабы:
Г) және функцияларының графиктерінің қиылысу нүктелерінің координаталарын табыңдар. Қиылысу нүктелерінің кооридната остерінен қашықтықтары қандай?
Жауабы: (0;1), (1;1).
Кез келген оқушы бұл топтағы кез келге есептерді шығара алады деп ойлау әрине, шындыққа сай келмес едң. Өйткені, балалардың біреуі чертеж сызуды қажет етуі мүмкін. Тағы біреуі жартылай шешімді табуы мүмкін. Үшіншісі жазып шығаруы мүмкін. Мұндай ауызша есептредің мазмұны қашанда әр түрлі, әрі күрделі. Бірақ «ауызша шығару керек» - деп берілген тапсырма, мейлі ол толығымен орындалмаса да, баланың ойлауына, өзіндегі бар білімін жинақтап бір арнаға бағыттауға, сөйтіп эвристикалық «жаңалық» ашуға түрткі болады. Ізденіске итермелейді. Мұның өзі бала бойындағы үлкен оң құбылыс. өйткені, ол тек еске сақтауға ғана бейім «тірі аппараттан», ойлап табуға бейім, шығармашылыққа ұмтылған тұлғаға айналады. әдеттегі ауызша жаттығулардан мұндай жаттығулардың ерекшелігі — оқушыға белгілі түсінікті нәрсені ешбір нәтижесіз, жаңа білім алмай орындайтын, әрі математика пәнінің түрлі бағыттарының өзара байланысын көрсетпецтін мәнсіз жеңіл-желпі есептер емес. Дәл осындай әдіспен бекіту тапсырмаларын да әр тақырыпқа жасауға болады.
2-мысал. (Гипотеза). Болжам беріліп, оны дәлелдеу. Оқушыны эвристикаға ынталандыру.
Мысалы, оқушының алдына мынадай мәселе қою:
Үшбұрышты сырттай сызылған шеңбер диаметрі мен үшбұрыштың қабырғаларының және бұрыштарының арасындағы байланысты зерттеу. Бұл зерттеуді жүргізу қандай үшбұрыштар үшін ыңғайлы?
Алдымен тікбұрышты үшбұрыштар үшін қарастырайық. Тікбұрышты үшбұрышты сырттай сызылған шеңбердің диаметрі үшбұрыштың гипотенузасына тең: және екені белгілі, яғни катеттерінің қарсы жатқан бұрыштардың синусына сырттай сызылған шеңбердің ұзындығына тең екені көрініп тұр. Осындай қатынасты гипотенуза үшін де тексеріп көріміз, яғни теңдеуін жазамыз. Өйткені =1. Демек, дұрыс.
Сөйтіп, тікбұрышты үшбұрыштың кез келген қабырғасынның қарсы жатқан бұрыштың синусына қатынасы осы осы үшбұрышты сырттай сызылған шеңбердің диаметріне тең. Енді осы болжамды тікбұрышты емес кез келген үшбұрыш үшін дәлелдейік. Кез келген АВС үшбұрышын алайық. Оған сырттай шеңбер сызайық. Әрине, оның диаметрі 2R. Үшбұрыштың кез келген, айталық А бұрышы үшін зерттеуімізді қарастырайық. Ол бұрыштың шамасы α болсын. Бұл үшбұрыш тікбұрышты емес болғандықтан А бұрышы сүйір емес немесе доғал болуы мүмкін. Осы екі жағдайды қарастырайық.
(1- сурет) (2-сурет)
Болжамды дәлелдеу үшін жоғарыдағы тікбұрышты үшбұрыш үшін алынған нәтижені қолдануға болмас па екен? Оны қалай істеу керек?
екенін дәлелдеу керек.
Катеті а болатын тікбұрышты үшбұрыш саламыз. Оның сүйір бұрышы гипотенузасы 2R болсын. BD диаметрін жүргіземіз. (1- сурет). BCD — тікбұрышты. BD=2R, және BC= a, D= A = , бұл А — сүйір болған жағдай үшін.
D = 180°-, мұнда A — доғал. (2-сурет)
A — сүйір болғанда, BCD –нан , болжам дәлелденді.
A — доғал болғанда , бұдан .
Болжам толық дәлелденді.
Сонымен толық қарастырылған тұжырымдаманы дәлелдедік, яғни үшбұрыштардан кез келген қабырғасынның қарсы жатқан ьұрыштың синусына қатынасы, осы үшбұрышты сырттай сызылған шеңбердің диаметріне тең. Мұны синустар теоремасы деп атайтыны белгілі.
Әрине математиканы мұндай жолмен оқыту білім алудың репродукция процесін баяулатады. Оның есесіне шағармашылық танымды жеделдетеді. Оқушының қызығуын, ынтасын туғызады. әрі математиканы бұлай оқыту математика жөнінен оқушыға толық мәлімет бере алады, оны дамытады.
Скачать урок
