Бөбекжай-бақшасында рухани –өнегелі тәрбиенің мазмұны мен жұмысын ұйымдастыру.
Кәзіргі уақытта біз күрделі тарихи кезендердін бірін кешудеміз. Яғни, дүние байлық рухани құндылықтан басым болуы, балаларда патриотизм мен азамат әділеттігі, кең пейілдігі, қамқорлығы, мейірімділігі туралы түсініктерін мүлдем өзгертеді. Адам, қоғам, мемлекет рухани ұстамды білімді қажет етеді. Егер біз шынайы түрде құқықтық мемлекетте өмір сүргіміз келсе, ұстамды-рухани білім керек. Баланын жан-жақты дамуына жағдай жасау, онын жалпы ұлттық рухани құндықтарына сай тұлғалық мәдениет негіздерін иеленуі, мектепке дейінгі тәрбие мен оқу талаптарынын бірі болып табылады. Мектепке дейінгі жаста бала тұлға ретінде дамуы мен социализация тұрақтану негіздерін қалыптастыруына лайықты доминант ұйымдастырылуы қажет және бүгінгі мезетте, біздін пікіріміз ше, мектепке дейінгі жасты балаларды этномәдениетті тәрбиелеу доминантты деп саналады, дегенмен тәрбиеші, ересектер тәрбиенің осы сәтін жіберіп қойса, яғни ересектер өмірінде өз табиғатының негізедерін, қайдан шыққанын білмейтін адам боп қалады. «Кәзіргі уақытта мекетепке дейінгі педагогикада мектепке дейінгі балаларды (жеке ынтасы, дифференциация түсінігі мен көрінісі арқылы жалпыдан жекеге көшу, жалпы логикалық дамытуына сәйкес бірте-бірте қалыптасу мен дамуды атқаратын) этномәдениеттік үйлесімге тәрбиелеуге көңіл аударады. Осыған қарап біз баланың жүрегін, сезімін және миін рухани байытуы рухани ұстамды және этномәдениеттік тәрбиелеудің негізгі құралы деп санаймыз, ал негізгі формасы — жақсылыққа, адамдарға құлшылық ету. Сондықтан өз жұмсымызды жоспарлау кезінде бұл бағытта қоятын мынандай мақсат: мектепке дейінгі жастағы балаларда этномәдениеттік үйлесім қалыптастыру; жанұялық тәрбие дәстүрін жандандыру арқылы өз өлкесінін табиғи-экологиялық ерекшелігін, мәдениет, тарих зерттеу арқылы бір бағытты әрекет секілді рухани ұстамды тәрбиені туындату.
Іс-әрекеттер сауалдары:
1.Адамгершілік моралінің ұстамды нормасын құрметтеуге тәрбиелеу. Мейірімділік, шындық, бір-біріне жаңашырлық, әділеттік тағыда басқа жалпы адамгершілік құндылықтар мен сезімдерді бағалауға. Баланың талпыну мен әрекетіндегі жағымсыз қылықтарды шеттету.
2.Ұлттық дәстүр мәдениетті зерттеу негізінде Отанға сүйіспеншілік сезім қалыптастыру. Қасымызда тұрушы халықтардың әдетпен дәстүрімен танысу — этнопедагогика бойынша жұмыстарының бір бағыты.
3.Жанұя мүшелерін баланы рухани ұстамды тәрбие алуына икемдеу. Халық педагогика қасиеттерінің бірі шешесін, ата-анасын, үлкен кісіні сыйлау. Әке, шеше — жанұядағы алғашқы тәрбиешілер, қарт кісілер, атасы мен әжесі тіптен — айырбасталмас мәнгі халық педагог-тәрбиешілер.
4.Жаңа педагогикалық технологияларды пайдалануға шығармашылық көзқарас қарастыру.
Біз біздің балаларымызды бақытты қылу және мейірімді болуға тәрбиелеу және оны қалай істеу, яғни бұл жағдай қалыпты болуы, кәдімгі дем алғандай, күн танатқандай, өмір сүргендей өзіміздің ойымыз байқағанымызбен бөлісейік бұл туралы. Сондықтан әрқайсының жан дүниесінде рухани гүл гүлдеуі керек, әр жапырағы мазмұны:
1.Мейірімділік. Жаһанның бар ертегі өлеңдерін
Мен балалары ма сый етемін.
Балаларым мейірімді-мейірімді өсер
Бұл дүние оларды бақытқа бөлер.
2.Махаббат. Мен өзмді сүйемін, өзімді ерекше тұлға деп сыйлаймын. Өзіне деген махаббат — бұл біздін жана бақытты әлеміміз деген үйді көтеріп тұрған құдырет. Өзін сүйсе — бұл әдемі, қаншалықты өзіне қалай алатындай болса. Бұл өзіне қарай емес, өз туысқанына да, біздің ажарлы жаһанымызға да. Ал балаларға біз былай дейміз:
«Қарашы айнаға, кімді онда көресіз? Айнада не көрсенізде — сонын бәрі сіздің байлығыныз, сіздің жетістігініз! Сіздегі бар ен қымбатты. Көз қысып, көтерінкі көніл-күймен «Сәлем, қуанышым! Біз бүгін бірге тамаша күн өткіземіз!». Ән қосып, өлен айтамыз, билейміз, өзімізді емін-еркін сезінеміз. Естерінізде болсын, қаншалықты өздерінізді құрметтейсіз, соншалықты сіздерді қоршаған ортадағы адамдармен қатынастарыныз жақсарады.
3.Бірлік. Мен ешқандай ұлты, діни ұстанымына қарамастан бәрі адамдарға үлкен құрыметпен қараймын. Мен өз балаларымды әр халықтардын жырын, биін, өленің, ертегілерін пайдалана отырып төзімді, толерантты болуға үйретемін.
4.Патриотизм. Халық арасында «Отансыз адам — ормансыз бұлбұл» - деген сөз бар. Біз баланың ішкі дүниесін халық санасы, туған өлкесіне деген құнды махаббат элексирімен толтыруын керек деп санаймыз. Бақытты болалама, өз Отанын шынайы сүймеген. Сіздермен бізді және балаларды Ишим жағалауында, орманда, саябақта серуендеумен толы сол күш қуанышпен бөліскіміз келеді. Біз сағатқа қарамай, уақытты байқамай қыдара бергіміз келеді. Аспан, су, күн, табиғатпен қатынас болған біз сондай рахат сеземіз.
5.Рух. Осы ұғымнын артында не тұр? Бәрінен бұрын адамның адамға, адамның табиғатқа, адамның Аллаға қатынасы терең ойға толы. Ал балаларды біз ақ ниет, онды істер жасау қажет, бір көргеннен жәй әшейін түсіну, әр қылық, жақсы болсын, жаман болсын, қоршаған ортаға әсер береді, яғни, әлемді өзгертеді, өткен дәуірде өмір сүрген бабаларымыздың ұстамды тәжірибесін басшылыққа алып тәрбиелейміз. Біз білеміз тек қана рухы сіңісіп өткен тәрбие сылбыр адамның болмысын адами тұлғаға айналдырады.
6.Білімгерлік. Ғасырдан ғасырға дейін әр ел мен жұрт арасында өз ара мазалайтын сұрақ: біз кім боламыз? Не үшін дүниеге келдік, артынан қайда кетеміз? Біздің өмір сүруіміздің мағынасы неде? Сондықтан біз балаларымызға «өзінді өзін таны, сонда сен бәр әлемді танисын» деп үйретеміз.
7.Шығармашылық. Әр балаға шығармашылық көзқарас өмірін қызықты, құнарлы, қайталамбасты және әр-түрлі қылады. Әр күн өткен күндерге ұқсамастай. Кеудесіне күн қонған әр кезде тұнжыраған күндерде де күн сәулесін көреді! Біз өзіміз үшін жаңа әлем аштық — ашық жарқын бояу мен әдемі әуен бар әлем, дос жоралық жымию мен жылы сөз бар әлемі, қуанышпен махаббатқа толы әлемі. Қатарымызда бірге көп бақытты жандар болсын.
Біздің мақсат — бақыт шеңберін, жарық шеңберін кеңейту.
Біздің өмірлік талабымыз – өзіміздің тәрбиеленушіміздердің өмірінен және өз өмірімізден бір керемет жасау. Әр қайсы өзінше дарынды. Біреулері сурет салады, екіншісі жапсырма жасайды, ал үшіншісі зәулім бекіністер салады. Бірақ әр қайсысын біріктіретіні, ол махаббат сезімі бары, жақсылық жасай алу, жанашырлықпен сыйластық, біз сенеміз осылар болашағымыз.
Рухани әлемнің нағызды кезі болып оның ішкі бақылаушы рөлі шығады, біздің оймен қылығымыздың қатан төрешісі, ар-ұят деп аталатын. Балаларда рухани құндылықтардың жүйесін қалыптастыру және оның негізінде қоршаған ортаны қабылдау, өзін соның ішіндегі жеке тұлға ретінде санатып, біз өзіміз бәр адам басына түскен не бір қиыншылықтарда өзін сақтай алу мүмкіншілігін береміз.
Мінеки сондықтан балабақшада әр қылығының ұстамдылық мағынасын түсіне білуіне балаларды үйретуге қатысты тапсырмалар жасау қажет, былайша айтқанда, баланың рухын көтеретін тапсырмалар. Осыған сәйкес бұл жұмыстар құрылғаны былайша, яғни әр жұрттың тәрбиесінде ұлттық ерекшеліктер бар, тәрбие процесінде кеңінен қолданатын тапсырмаларында және көрсетілмеген әрекеттер түрімен балаларды таныстырады. Осыдан бүгінгі уақыттағы тапсырмалар — осындай жұрттың әйгілі дәстүрлерін қолдануға алып және оны балалармен жұмыс істегенде кеңінен пайдалану. Ұлттық киімдермен, ас-тағамымен, ойындарымен, ән-өлеңдерімен, халық фольклор — бұл балаларға арналған этномәдениет бойынша жұмыс бағыты.
Бар материалдар ойын және емін-еркін түрде өткізіледі, әрине. Барлық тапсырмалар кешенді қалып саналады. Балалар бейнематериалдар қарап, әң-әуен тындап, практикалық әрекеттері: аппликация жасау, халық қолданатын құралдарды жасақтау, сурет салу және әртүрлі орнаменттер ою, шүберектен қуыршақ, қоржын тігу, матрешка бояу, тақпақ оқу, дидактикалық ойын ойнау және т.б. қатысуы мүмкін. Ойын-оқулық, ән-әуендік, театралдық әрекеттерде тәрбиешілер балалардың сөйлеу қорын ұстамды-рухани бағыттағы, этнопедагогтық оқу терминдарымен молайту. Тәрбиелік әрекеттінде этнопедагогика элементерін бекіту, тұрақтандыру мақсатында әр апта сайын жоспарланады — «Ұстамдылық күні» («Балбөбек» бағдарламасы). Бұл күндері экскурсия, ермектену, халық ойындары, ұлттық этикет сағаты, сұхбат өткізіледі.
Дәріс кезінде біз көбінесе талқылаулар, сұхбат, дисскусиялар, шығармашылық (сурет сал, ойдан шығар, айтып бер) және аналитикалық (байқа, ойлан, еске түсір) түрдегі тапсырмаларды орындаймыз.
Ата-аналармен жұмысқа көп көңіл аударамыз, дегенмен рухани-ұстамды тұлға тәрбиелеу көрсетеді, қаншалықты жаңұя ең әлсіз буын екені бұл әрекетте байқалады. Көпшілік ата-аналар беймәлім, осы мектепке дейінгі жаста әлеуметтік нормаларды, моралдық талаппен өзін ұстау үлгі түсінік оларды қайталау негізі арқылы қабылдануы. Сондықтан ата-аналар түсінуіне көмек қажет, яғни алғашқы кезекте бабаларының қалыптастырған құндылықтарымен ұстамдылық және рухани дәстүрі жеткізіліп және сақталуы керек.
Бала яғни күнделікте жаңұясында өзін қоршаған шынай тірлік көреді және соның арасында жүреді. Жаңұяда сезіммен жылу қатынас болу керек. Сонымен қоса жаңұя тәрбиеге жаман әсер беруі мүмкін. Ересектер тәрбиелеу кезінде қателіктер: баласына өзінің кішігірім көшірмелеріне секілді қарайды, балаға жие әділетсіздік көрсетеді, қол көтеріп жазалайды және т.б. жібереді.
Біз ата-аналармен істейтін жұмыстарының келесі түрлері:
-рухани-ұстамдылық тақырыпта ата-ана жиналысы;
-тәрбие-білім процесінің ашық көрсетілімі;
-жаңұядағы рухани-ұстамдылық тәрбие процесін коррекциялау мақсатында ата-ана анкеттеу;
-сұрақ және жауап кештері;
-мамандардың жеке кеңесі;
-бірегей шаралар өткізу;
-жұмыс көрсетілім түрі (ата-ана газеті, жылжыма-папка, балалар жұмысының жәрменкесі, әдебиет);
-экскурсий;
-ата-анасының балабақшаға көмегі;
-жаңұялық клуб.
Ата-аналарымен қарым-қатынас екі жаққада танысу мен қызықты болады.
Рухани-ұстамдылық және этномәдениетті тәрбие бойынша жұмыс істеп біз қанағат сеземіз, дегенмен көзіміз жетті бәрі біздің балалардың мейірімділігі оралып келді өзімізге. Балаларда қазақ, орыс, басқада халықтардың тарихына көзге көрінер қызығушылықтары өскені байқалады. Балалар бәр заттарды өз қолдарымен ұстап көруге мүмкіншіліктері бар. Бастысы жұмысымызда — балаларға сәулет, мәдениет, өнер, тарих туралы үлкен көлемде ақпарат жинауда емес, әдет, дәстүр, өз тілі, халқы, туған қаласы үшін намысын тәрбиелеу, яғни Отан үшін, қайдағы жоқ жәйбірақат қараушы емес, атамекен үшін жанпида азаматын тәрбиелеу. Бәріде жәй әшейін шағын нәрседен басталып, үлкен сезімге айналып, өзін қоршаған әлемнің бір бөлігі сезінуіне дейін.
Болашақта біз өз баламызды жанашырлық көрсетуге дайын, патриотизм сезімі бар, ерен еңбек, өз қылығымен ісіне жауапты болғанын көргіміз келеді. Басты нәтиже, біздің балалар елінің этномәдениетті көптігі — ол елдің жетістігі және ол тікелей әр адамның үлесіне байланысты екенің түсіне білгеніне сенуге тура келеді. Ол деген достық, эмпатия, толерант пен сыйластық адамның ұлт айырмашылығына қарамастан шынайы қарым-қатынас бөгде адаммен оның қайда жатады және қандай халыққа.
Біз балаларымздың жүрегінде рухани гүлі гүлдегенің қалаймыз.
Осының бәрі бала сәтті өмірге бейімделуі және өзіне лайықты орының бұл әлеуметте табуының негізі болды.
