Казахстан,Южно-Казахстанская область,г.Шымкент
Школа-гимназия №107 имени Ю.Сареми
Заместитель директора по воспитательной работе
Маккамбаева Наргиза Пайзахматовна
«Болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде — оларға жастайынан имандылық пен сауаттылық қасиеттерді сіңіре білсек, тәрбиелесек, сонда ғана біз рухы дамыған, Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз…»
Н. Ә. Назарбаев
Окушыларға адамгершілік тәрбиесін беру, еңбек адамдарына сый құрмет, маманлыққа бағдарлау жөне экономикалык тәрбие бере отырып, габиғат пен енерді сүлулықты түсінуге, әдептілік ережелерін бойына сіңірген шығармашылық кабі-леті мүмкіндігінше дамыған азамат тәрбиелеу.
Балалык, шак, әлемі— мейірді жүрек әлемі
Бүгінгі таңда үлттық мәдениеттің, тілдің, әдет-ғүрып, дәстүр-салттың тағдыры мен болашағы мектептегі жас үрпақ тәрбиесіне байланысты.
Тәрбиедегі басты бағыт: «Әрбір адам ең алдымен өз халқының перзенті, өз Отанының азаматы болу керек екенін, үлгптық, болашақты тек өзіне байланысты болатынын есте үстауға тиіс». Оның осындай түжырымға тоқталуына үлттық әдет-ғүрыптар мен дәстүрлер кептеп кездеседі. Солар арқылы жалпы азаматтық әлемге аяқ басып, ез халқының игілігін басқа халықтарға жақын да, түсінікті ете алады. Сондықтан әрбір үрпақ өз кезі мен өткеннің талаптары, объективті факторлар негізінде жеткіншек үрпақты өмірге даярлап, оны жинақталған тәжірибе арқылы тәрбиелеп отырып, өзінің ата-бабаларының рухани мүрасын игере түсуі керек. Бүл болса кәсіби шеберлікпен үйымдастырылатын мектептің тәрбие жүйесі арқылы жүзеге асады. «Халық кемеліне келіп өркендеуі үшін, ең алдымен азаттык, пен білім керек»,-деп Шокан Уалиханов өте орынды айтқан. Казақстан егеменді ел болды. Ал енді осы егеменді елдін ертеңгі үрпағының, оқу-білімінің тереңдігі немен өлшенеді?
Үлттык рухани-экономикалық, әлеуметтік түрғьща өсіп-жетілуі — мектепке, оның маңызы мен мазмүндылығына, оған деген көзқарасқа байланысты. Мектептегі тәрбиенің негізгі міндеттері осылар:
—окушыларды үлттың алдында түрған ерекше проблемаларды шешуге дайындау;
—өз халқынын ғасырлар бойы қол жеткізген табыстарына үмтылуға тәрбиелеу, жас үрпакты түп тамырынан үзіле жаздаған, ата-баба салты мен дәстүрі, әдет-ғүрпымен кайта табыстыру;
—мектептің тәрбие жүйесін үлттық мәдениет пен үлттық педагогика идеяларына негіздеу.
Тәрбиенің негізгі мақсаты— дені сау, үлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәденіетті, парасатты, еңбеккор, іскер, бойына басқа да игі іс-эрекеттер қалыптасқан адамдар тәрбиелеу.
Тәрбиенің мазмүны, оны жүзеге асыратын әдіс-тәсілдердің негізі—адамгершілік, имандылык, ізгілік.
Тәрбиенің негізі—үлттықтәлім-тәрбие. Тәрбиеге қойылатын өте маңыздыжәне күрделі талаптардың бірі — егеменді елдің азаматын тәрбиелеу.
Тәрбие беруде біз Қазақстан Республикасы Білім және ғыльгм министрлігінің 2005 жылғы 13 тамыздағы №401 бүйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасындағы білім беру мекемелердің 2006-2011 жылдарға арналған тәрбие жүмысының кешенді бағдарламасының» 8 бағыты бойынша жүмыс жүргізіп келеміз.
1. Қазакстандык патриотизм және күкықтык тәрбие
5. Окушылардың саяси мәдениетін калыптастыру
Ұрпак тәрбиесіндегі ежелден қалыптасқан халқымыздың жақсы дәстүрлері мен тағылымдарын оқып, үйреніп, енеге тутпай, жастарды ізгілік пен парасаттылыққа баулу мүмкін емес. Себебі, Л.Толстой айтқандай: «Өйткені жақсы білмейінше, келешекке сапар шегу, айсыз қараңғыда сүрлеу, соқпақ, іздеп, адасумен бірдей».
М.Калинин: «Тәрбие дегеніміз — тәрбиеші қалаған жақсы қасиеттерді тәрбиеленушінің бойына егу үшін оның психологиясына мақсатты да жүйелі түрде ықпал жасау» деп керсеткен болатын.
Болашақ тәрбиесі бүгінгі күнде үлттық мүраттар мен дүниежүзілік рухани бай қазынадан нәр алұмен үштастырылып жүргізілуін талап етеді. Біздің коғамның тәлім-тәрбиесі көп жылдар бойы бір жақтылықпен жүргізіліп келеді. Жалпы азаматтык қүнды игіліктерден оқшауланып, үлттык сана-сезімнің дамуына, рухани, мәдени байлыкты, үлттык тәрбиенің бай мүрасын игеруте каңіл бөлінбеді. Мүның өзі жас урпактың басым көпшілігінің өз халкының тарихын, тілін, әдет-ғүрпын, салт-санасын үлттық дәстүрлерін жете білмеуіне әкеп сокты.
«Тәрбиесіз адам адамгершілік жағынан надан, дүмше» - деп жазды В.А.Сухомлинский, - «бүл да бір, акцулы двигательмен үшырылған самолет те бір, өзі өледі, өзгені де ала кетеді».
Адамгершілікке тәрбиелеу баланың жеке басын қалыптастыру мен дамытудың аса маңызды бір саласы болып табылады, үжымға, коғамға, Отанға, еңбекке, өз міндеттеріне және өз басына катынасын калыптастыруды кездейді. Адамгершілік тәрбиенің негізгі міндеті коғамның әлеуметтік кажетті талаптарын әрбір баланың борыш, намыс, ождан, кадір-қасиет сияқты биік адамшылық ішкі стимулдарын айналдыру болып табылады.
Тәрбие үрдісі балаларға мінез бен қарым-қатынастардың адамгершілік жанын үғындыруды камтамасыз етуі тиіс. Балалардың оз әрекеттері мен өзгелерді түсінуі адамгершілікті бағалауына және өзін-өзі бағалауға үйренуге мүмкіндік береді.
Тәрбие жүйесінің тиімділігінің аса маңызды көрсеткіші баланың адамгершілік жағынан жетілуі, оның рухани адамгершілік касиеттерінің елеулі езгеруі болып табылады. Жетілгендік балалардың дағдылы күрделі жағдайлардағы адамгершілік мінез-қүлқына түрактылығынан, мінез-қүлқының ересектер бакылауынан біршама тәуелсіздігінен, өз әрекеттерінің адамгершілік түрғыдан қалай болатынын алдын-ала болжап білуден, іштей бақылауы ожданның пайда болуынан, әрекеттерінің моральдык жағынан, өзінің адамгершілік касиет иесі екенін түсіне білушіліктен көрінеді. Адамгершіліктің дамуы торбие жүмысының жемісі. Бүл жүйенің өлшемі тәрбие жүмысының пәрменділігі. Адам өз өмірінің «алтын бесігі» — мектеп кабырғасында адамдық асыл қасиеттерді кастерлеп, емір заңдылыктарын үйренеді.
Отбасы-адам баласының өсіп-өнер алтын ұясы.Адамның өміріндегі ең қуанышты қазақ дәурені осы отбасында өтіп жатыр. Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап ата-ана өздерінің негізгі борыштарын-тәрбие жұмыстарын атқаруға кірісті. «Ұяда не көрсең ұшқанда соны аласың» дегендей бала тәрбиесі ол дүниеге келген алғашқы күннен басталады. Бала өскен сайын, оның тәрбиесі де күрделеніп,оған қойылатын талаптар да күшейе түседі. Ақыл-ойының дамуы,Ұнамды мінез-құлқын қалыптастыру ең негізгі міндетке айналады. Оның негізгі міндетке айналады. Оның негізгі отбасында мектепке дейінгі жаста қаланады.
Бала жақсы адам болып өсуі үшін ол күн сайын отбасы мүшелері арасындағы ең жарасымды,ең әділетті қарым-қатынастардың куәсі болуы керек. Ол ата-анасының өзіне қандай қамқоршы,сүйеніш екенін сезінуі керек. Анасы баласына әкесін өз әрекеттері арқылы қуанып,сыйлап құрметтеуді,оның жұмысын жеңілдетіп,оған қолқанат болып жүруін талап етіп түсіндіріп отырады. Отбасы шын мәнінде тату-тәтті,өзара түсіністікте болса, одан адамгершілік пен әділеттік көрінісі айқын сезіліп тұрады. Отбасының бірлігі мен ынтымақтастығы оның құрамындағы адамдардың бір-біріне деген қамқорлығынан, тіпті бірегей саяси көзқарасты ұстануын, соған орай ерлі-зайыптылық және ата-аналық сезімін терең түсіне білулерінен байқалады. Отбасының негізгі мігдеті-баланы еңбек етуге, жарқын сезімдер мен нұрлы мұраттарға тәрбиелеу және адамдар арасында өмір сүре білуге үйрету. Бұл қасиеттердің бәрі негізінен отбасы-ошақ қасында қалыптасып нығаяды. Мұнда әсіресе отбасындағы ересек адамдар өздерінің жеке бастарының өнегесі арқылы жас балалардың бойында сезімдерді қалыптастырады.
Өз ата-анасын сыйлап,құрметтеп үйренген бала өзге ата-аналарды да құрметтей біледі, қашан да үлкендер алдында өзін дұрыс ұстап, құрметпен қамқорлық таныта біледі.
Бала тәрбиелеу оңай жұмыс емес, ол үлкен шеберлік пен шыдамдылықты талап етеді. Сондықтан халық өмір есігін енді ғана ашқан бөбек тәрбиесін бесіктен бастаған.
Қазақтын ұлы ақыны Абай да отбасындағы баланы тәрбиелеуде ата-аналар тарапынан жол берілетін кемшіліктерді ескерте отырып,отбасы тәрбиесін ұйымдастыруға кеңестер береді. Нақтырақ айтатын болсақ, Абай өзінің 10 сөзінде: «Әуел балаңды өзің алдайсың: әне ,оны берем,міне,берем деп ,Басты баланды алдағаныңa мәз боласың. Соңыра балаң алдамшы болса,кімнен көресің?» деп балаларына теріс тәрбие беретін ата-аналарды сынайсын.
Әрине әркім өзінің баласын жаман болсын демейді, оның тәрбиелі, білімді болғанын қалайды, әрі еңбек сүйгіш, жақсы адам болса, еліне,халқына пайдасын тигізетіндей бір маман тесі, үлкен дәрежелі қызмет иесі болса екен деп те тілейді. Жақсы тілек пен ниеттің орындалуына мүмкіндік жасайтын ата-ананың өзі. Бала тәрбиесі бесіктен басталады демей ме? Балаға дүниеге келісімен көп көңіл аударып, «Ұядан не көрсе,ұшқанда соны іледі» дегендей оның өнегелі қасиеттерін отбасында қалыптастырған жөн. «Балаға білім беру үшін,ең алдымен оны тәрбиелеген жөн, тәрбиесіз берілген білім,ол ертең бір апатқа әкеп соғады» деген дүние жүзілік білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған данышпан, ойшыл, энциклопедист ғалым Әбу Насыр Әл-Фараби.
Баламызды мектепке жіберіп, мектеп тәрбие береді, білім береді деп бар ауыртпалықты мұғалімге салып қойғанымыз жеткіліксіз. Баланы мектепке берген соң ата-ана мұғаліммен тығыз қарым-қатынаста болып, оның дұрыс тәрбие мен білім алуына бірлесе әрекет етуі тиіс. Еліміздің өркендеуі, дамуы, болашағы қазіргі жас ұрпағымыздың тәрбиелі, жан-жақты білімді болуына көп байланысты
Кейбір ата-аналар жұмыстан шаршап келгенін сылтауратып, баласының тәрбиесіне 30 минут та көңіл аударуға уақыт бөле алмайды, немесе тәрбие ісіиен айналысуға ерінеді. Осыдан үлкен қателік туады. Баланың күнделікті өмірінде бір де бір әрекетін ата-ана ескерусіз қалдырмағаны жөн. Жақсы нірсесін мақтап, білмегенін айтып түсіндіріп, үйретіп отыру көп жетістікке қол жеткізеді. Айталық, ата-ана өзінің алдына мына төмендегідей мақсат қойып, оның жүзеге асуына мән беретін болса, сөз жоқ, ұрпағының тәрбиелі, өнерлі болып өсуіне жол ашады.
