Тәрбие басы — тіл

Б.Т. Жаукина,

кітапханашы

СҚО Ақжар ауданы.

«Қали Хадесұлы атындағы

Жанаауыл орта мектебі» КММ

22 қыркүйек — Қазақстан Республикасының халықтарының тілдер мерекесі. Биыл Қазақ тілі туралы заң қабылданғанына — 25 жыл(1989ж.) 1989 жылы Қазақ тілі туралы заң қабылданды. Биыл Қазақ тілі — тіл мәртебесіне ие болғанына — 25 жыл.

Әр азамат өзінің ана тілін біліп, сүюге, құрметтеуге міндетті. Сонымен қатар, әр адам өзге де тілді үйреніп, оларға да құрметпен қарап, өз кәдесіне жаратып жатса, «жеті түрлі ілім біл, жеті жұрттың тілін біл» деп ата-бабаларымыз айтпақшы, нұр үстіне нұр болады. Бүгінгі шарамыз да ана тілімізге және орыс тілі мен ағылшын тіліне арнаймыз.

Біздің еліміз — көп ұлтты мемлекет. Елімізде жүздеген ұлт өкілдері достық пен бейбітшілікте өмір сүруде. Бабалар аманаты дәстүріміз бен туған тіліміздің аясы кеңейіп, әлемдік өркениетпен ұштастығын тауып жатыр. Соның бір кепілі — ел болып атап өтіп жатқан — тілдр мерекесі. Тіл қай ұлтта, қай елде болса да қастерлі, құдіретті. Ол әрбір адамға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады.

«Тіл қаруы — сөз, сөз қаруы — ой. Ақылды ой, алғыр сөз — адамның ең жоғарғы қасиеті деген Ғабиден Мустафиннің сөзін басшылыққа ала оытрып, 9-11 сыныптар арасында мектепте оқытылатын тілдерден жарыс өткіземіз.

І бөлім.

Қазақ тілі — мемлекеттік тіл.

9 сынып

1. Сөздердің одан әрі бөлінбейтін бөлігін не дейді?(түбір).

2. Түбір сөзге жұрнақ жалғау арқылы жасаған сөзді қандай сөз дейміз?(туынды сөз).

3. Қосымша деген не?(сөздің түбірге жалғанған бөлігі).

4. «Қалың-жұқа» сөздері қандай сөздерге жатады?(қарсы мәндес сөздер).

5. Сөздің ең кішкене бөлігі(дыбыс).

6. Белгілі жердегі тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер(диалект сөздер).

7. Жұмбақты зерттеген әйгілі қазақ жазушысы(М.Әуезов).

8. Тіл маманы(филолог).

9. Үлкендігі жөнінде екінші орын алатын тілдер тобы қандай?(Тибет-Қытай тобы).

10. «Ұя» деген сөзде неше буын бар, қандай?(2 буын, ашық).

11. Тілде біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздер қалай аталады?(қаратпа сөздер).

12. Басқа тілден енген сөздер(кірме сздер).

11 сынып

1. Етістіктің қандай түрі болады?(дара және күрделі).

2. Қазақ тілінде неше септік бар?(7).

3. «Жеңіл-ауыр» сөздері қандай сөздерге жатады?(қарсы мәндес сөздер).

4. Қазақ тіліндегі сөздің басында кездеспейтін әріп?(ң).

5. Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді?(3: үнді, ұяң, қатаң).

6. Қара сөзбен жазылған көркем шығарма(проза).

7. Сөзді бірізді жазудың тәсілдері белгілейтін ереже?(орфография).

8. Өлеңмен жазылған шығарма?(поэма).

9. Тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала(фонетика).

10. Тәуелдік жалғау нені білдіреді?(зат есімнің септелуін).

11. Сөйлеушінің сөйлемде айтылған ойға қатысты әр палуан, көңіл-күйін білдіетін сөз?(одағай).

12. Қай мемлекетте латын тілі мемлекеттік тіл болып есептеледі?(Ватикан мемлекетінде).

ІІ бөлім.

Орыс тілі — ұлтаралық қатынас тілі.

9 сынып

1. Назовите части слова(основа, корень, суффикс, приставка, окончание).

2. Кто автор рассказа «Муму»?(И.С.Тергенев).

3. Сколько падежей в русском языке? Назовите их с вопросами(6 падежей: Именительный падеж — Кто? Что?; Родительный падеж — Кого? Чего? Дательный падеж — Кому? Чему? Винительный падеж — Кого? Что? Творительный падеж — Кем? Чем? Предложный падеж — О ком? О чем?).

4. Краткие мудрые изречения, имеющие поучительный смысл(пословицы).

5. Разговор двух или нескольких лиц(диалог).

6. Сколько букв и сколько звуков в слове «сьем» и «семь»?

Разговаривает так:

-Сколько я пирожны сьем?

Мягкий знак ответил: Семь!

(сьем — 4 буквы, 3 звука; семь — 4 буквы, 3 звука).

7. В какой форме глагол отвечает на вопросы Что делать? Что сделать?(в неопределенной).

8. Часть речи, которая обозначает предмет и отвечает на вопрос: Кто? Что?(имя существительное).

9. Женский, мужской, средний . Это?(Род).

11 сынып

1. Назовиет второстепенные члены предложения?(определение, дополнение, обстоятельство).

2. Кто автор романа «Война и мир»?(Л.Н.Толстой).

3. Сколько в русском языке гласных букв?(10).

4. Яркие и меткие народные выржения(поговорки).

5. Речь одного лица(монолог).

6. Слова, противоположные по лексическому значению называются …(гапример: правда — ложь; вверх — вниз; весна — осень; красивый — безобразный).

7. Часть речи, которая обозначает признак предмета и отвечает на вопрос Какой? Какая? Какое?(имя прилагательное).

8. Настоящее, прошедшее, будущее. Это?(время).

9. В русском алфавите какие буквы не имеют звуков?(твердый знак и мягкий знак).

ІІІ бөлім.

Ағылшын тілі — жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі.

9 сынып

1. «Жұлдыз» сөзінің орысшасы, ағылшыншасы?(звезда, star).

2. Ағылшын тіліндегі 9 жұрнағы қандай мағынаны білдіреді?(көптік).

3. What is the English for «тіл»?(language).

4. What is the official language in Australia?(English).

5. Ағылшын әліппесіндегі әріптер саны?(26).

11 сынып

1. «Күн» сөзінің орысшасы, ағылшыншасы(день, day).

2. «Күз» сөзінің ағылшыншасы?(autumn).

3. What do many Scottish surnames begin with?(They begin whit Mac).

4. What do we call a person who knows several foreign languages?(a palyglot).

5. Ағылшын тіліндегі белгісіздік артиклі(a, an).

Карточкалық тапсырмалар.

ІV бөлім.

Шешендік өнер.

Түлектің белгісі қандай? Что означали эти животные?

9 сынып

1. Түйе - ? (байлық — богатство).

2. Сиыр - ? (ақтық — молочный).

11 сынып

1. Қой - ? (мырзалық — щедрость).

2. Жылқы - ? (сәндік — красота).

9 сынып

1. Жерден ауыр не?

2. Судан терең не?

3. Қонақ неше түрлі болады?

11 сынып

1. Оттан ыстық не?

2. Көктен биік не?

3. Қонақ неше түрлі болады?

Ал біздің ата-бабаларымыз былай деп жауап берген екен.

Жерден аур дегенім — ақыл, білім.

Судан терең дегенім — оқу, ғылым.

Оттан ыстық дегенім — фәни жалған адамның өмірі.

Көктен биік дегенім — тәкаппардың жеңілі.

V бөлім.