Қазіргі заманымыздың өзі талап етіп отырған өқытудың түрлі әдістерін іске асыру жолында көп ізденіс керек. Соның бір көрінісі сабақтарымызда шәкәрттеріміздің белгілілі бір тараудың мазмұнын қандай дәрежеде меңгергендігін тексеруге арналған бақылау диктанттары.

Бұл ұғым өз бетімен ойын қағаз бетіне түсіруді және де айтып тұрғаннан, көріп тұрғаннан сауатты жазуды меңзейді. Оның түрлері өте көп: әріп, буын, сөз, ескерту, шығармашылық, көру, терме, жарыс, суретті, графикалық диктанттар.

Жазба жұмыстарға , оның ішінде диктант жұмысына бірінші сыныптардан бастап ерекше көңіл бөлген жөн.

Дыбыстық диктанттарын өздігінен жазып төселген оқушыларға сол әріптерден құралған буын диктантын жазу аса қиындық келтірмейді. Буын диктантында да оқушылар естіген буынды іштей қайталап, онда қандай әріптер бар екенін білген соң ғана жазуға кіріседі.

Сөздік диктантта оқушыларды жеке сөздердің мағынасымен таныстыру көзделеді.Сөздік диктантқа мәтін таңдағанда мұғалім оқушыларға емлелік жағынан ауырлық келтіріп жүрген сөздерге баса назар аударады.

Сөздік диктанттың көлемі

1-сынып -1-8 сөз

2 сынып -10-12 сөз

3 сынып- 12-20 сөз

4 сынып- 20-25 сөз

Көру диктанты оқушылардың көру, есте сақтау, зат тану қабілетін дамытады.

Өздік диктантын жазған кезде оқушылар өткен ережелерді естеріне түсіріп, ойланып отырып өздігінен жазады.

Бақылау диктанты өқушылардың ережені қандай дәрежеде меңгергенін анықтау үшін қолданылады.бақылау диктантында тұтас мәтін алған жөн.

Сөздік, әріп, буын, көру, терме диктанттарын сабақтың кез келген жерінде жаздыруға болады.

Бақылау диктантының көлемі

1- сынып

3 тоқсан -8-10

4 тоқсан - 15-20

Графикалық диктант

Алма, тау, балапан, ай, бала.

Графикалық диктант

Ит үрді. Мысық сүт ішті. Бала ойнады.

Көру диктанты

А ааа АААа

Дыбыстық диктаны

а т, А ,Т, Аа,Тт

Буындық диктант

-ат, -та, (-ата,- тап.)

Сөздік диктант

Ат, ата, апа, атта, апат.

Дыбыстық диктант

а,т,п, н

Буындық диктант

Ат, ап, на, па, та.

Көру диктанты

Ара, Тт, Нн,

Ата, нан, апа

Терме диктант

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

Ана, атта, апа, тана,ат, нан, ата, апта.

Дыбыстық диктант

н,ғ,а,т,п.

Өткен әріптерді пайдаланып буын құрастырып жазыңдар.

Терме диктант

«Т» дыбысы бар сөздеді теріп жазыңдар.

Ат, аға, таға, өрік, төл, ата.

Сөздік диктант

Апта , тат, атта.

Терме диктант

Ауа , ара, науа, парта, ауна, апар.

«У» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

Дыбыстық диктант

а,т,п,ғ,н,л,у,ш,р.

Өтілген әріптерді пайдаланып үш сөз құрап жазыңдар.

Көру диктанты

Анар, алаша,ал.

А, Т, П, Ғ, Ш.

Сөздік диктант

Шопан, шар, алаша,таға.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Графикалық диктант

Балалар аулада ойнады. Күн жылынды. Олар доп қуды.

Бақылау диктанты

Аа, Тт, Пп, Нн, Ғғ,Рр, Лл, Шш, Йй,Оо,Ққ.

Құрамында т,о әріптері бар үш сөз ойлап жаз.

Суретті диктант

Суреттер

Шар, ту,алма,нан.

Шығармашылық диктант

Сөздерді буынға бөліп жаз.

Ваза, ванна,вагон,вокзал,диван, автобус.

Сөздік диктанттар

1 Шопан, қарға, таа, қала.

Дауыссыз дыбыстардың астын сызыңдар

2 Қарағай ноқта, шағала

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жаз

3 Ойла шала, қойла, ойна,

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Айла, шана, ру.

Ауна, шапан, ат.

Аға, апа, ата, ана.

Ағай, ай, қара, қар.

Терме диктанттар

1 Арпа, мақта, оймақ,шағала,май, қаймақ.

«М» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

2 Тамақ, шай, оймақ, ноқта,қарағай.

«Қ» дыбысы бар сөздердітеріп жазыңдар

3 Қанат, адам, ер,ноқта, қамшы,нар,шана.

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар.

4 Ақпан, ала,қант,шағала, тана.

«Н» дыбысы бар сөздерді теріп жазыңдар

Жатқа жазу

Фирма, фема, факс, фонтан, футбол, фабрика.

Көру диктанты

Цех, цирк, цифр, цемент, концерт.

Ескерту диктанты

Ащы, щи, тұщы, борщ, щетка, плащ.

Шығармашылық диктант

С… ры, т… с , ша… а, ал… а, қа… а, к…е, п… л,

әж… е , и… е.

Көру диктант

Өрік, көрік, көлік, көкек, төбе.

Терме диктант

Жіңішке айтылатын сөздеді теріп жаз

Аю, қоян, әже, хат, үстел, вагон, жер, электр.

Сөздік диктант

Шахтер, монтер, экипаж, электр.

Шығармашылық диктант

Лагер… , ал…бом, кон… ки, филь…, роя…, съ…зд, под…езд

Бақылау диктанты

Ат- адамға қанат. Ата, ат тағала.

Өткен әріптерді еске түсіріп жазыңдар.

Қар

Қар. Айнала аппақ қар.

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жаз.

Терме диктант

1 Жылқыға байланысты сөздердітеріп жаз.

Балапан, жабағы, торғай, құлын, қолғап, құнан, арпа.

2 Оқу құралдарын теріп жазыңдар.

Алаша, қалам, алма, қарындаш, доп, тамаша, арпа.

3 «Ж» дыбысынан басталатын сөздерді теріп жазыңдар.

Қар , жаңғақ, шағырақ, алаң, жаңқа тары, жол.

Көру диктанты

1 Қар еріді, су ақты,

Күндер туды шуақты.

Е. Өтетілеуұлы

2 Добым, добым, домалақ,

Тоқтамайсың домалап.

Ұ, Есдәулетұлы.

3 Алма бағы жайнаған,

Бұлбұл құсы сайраған.

Н. Әлімқұлұлы.

4 Жайнаған сансыз қаласы,

Жайқалған жомарт даласы.

Қ. Шаңғытбайұлы

Дыбыстық диктант

а, ғ, у, ш, қ, м, с, ы ,д, б, ж, ұ, ң, е, і, ә, и, з.

Өтілген әріптерді пайдаланып үш сөз құрастыр.

Буындық диктант

- Ор, –ал, - ақ, -ры ,–ре, ті,– ме,- ның, - ап, -мыз,- ты.

«Достар» сөзінің әріптерін пайдаланып үш сөз құрастыр.

Сөздік диктант

1 Еңбек, кеспе, ел, елу, келешек, Елбасы,кереге.

«Е» дыбысының астын сызыңдар

2 Жиен, кимешек, немере, кесте, ою, ықылас.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

3 Домбыра, тәуелсіз, ораза, қазақ, сезімтал, айт.

Асты сызылған сөзді буынға бөліп жазыңдар

4 Қазақстан, шежіре, қайыс, Президент,шаңырақ.

Дауысты дыбыстардың астын сызыңдар.

Өздік диктант

1 Өтілген әріптер мен буындардан сөз құрап жазыңдар.

2 Өтілген әріптер мен буындардан туыстық атауларды білдіретін сөздерді жазыңдар.

3 Өтілген әріптер мен буындардан үй құстарының атын құрап жазыңдар.

4 Құрамында й, ң әріптері бар алты сөз жазыңдар.

5 Жуан дауысты дыбыстардың бас және кіші әріптерін жазыңдар.

6 Кісі аттын құрастырып бір сөйлем жазыңдар.

Бақылау диктанты

Кітап.

Кітап білім бұлағы,

Кітапты жыртпай ұста.

(6 сөз )

Бақылау диктанты

Көктем

Көктем келді. Күн жылынды. Әжем наурызға көже

пісірді

&