Сабақтың тақырыбы׃ Абайдың табиғат лирикасы.
Мақсаты:
Білімділік ׃Оқушыларға Абай өлендерін барынша терең
меңгерту, жатқа айту, өлеңді талдау машығын жетілдіру, теориялық
ұғымдарды түсіндіру, этнографиялық танымдарды кеңейту.
Дамытушылық׃ Оқушылардың ойлау қабілеттерін, сөйлеу мәдениетін жетілдіру.
Тәрбиелік׃ Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру,
олардың поэзия, ән өнері, секілді көркем өнер
дүниесіне сүйіспеншіліктерін арттыру.Абай ұлылығын терең сездіру,
туған табиғатқа қамқорлық жасауға тәрбиелеу.
Сабақ түрі׃ Оқу,талдау сабағы
Әдіс - тәсілі׃ Баяндау.Жатқа айту.«Ой қозғау»стратегиясы.
Пәнаралық байланыс׃ Тарих, ән-күй.
Көрнекілік׃ Ақын портреті,проектор, жыл мезгілінің суреттері
Сабақ барысы׃1.Ұйымдастыру. .Қызығушылықты ояту.
Абай біздің кемеңгер,
Теңдесі жоқ асқар биік шыңымыз.
Ақ ниетті, әділетшіл шынымыз.
Асыл қазына ашылмаған сырымыз,
Таусылмайтын мәңгі бақи жырымыз.
Парасатты болып туған,
Шыңғыстаудың Абайы.
Ән мен жырын мұра қылған.
Сарыарқаның Абайы.
Нақылменен сана құйған,
Қазағымның Абайы.
Ақылменен дана болған,
Бүкіл елдің Абайы.
Сұрақ –жауап.
Абай Құнанбаев кім?
Толық аты кім? Ибраһим
Туған жері қай жер? Семей облысы,Шығыстау өңірі(қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы,Қасқабұлақ жайлауында)
Қай жылы туған?1845жыл 22 тамыз-1904жыл
Анасы мен әжесінің аты кім? Анасы- Ұлжан Қаракесектің бошан руынан,Бертік бидің тұқымы Әжесі-Зере)Тоқбала)
Қайда білім алды?Семейдегі Ахмед Риза медресесі-(13жасқа дейін)- «Приходская школа»(3ай)
Қай рудан шыққан? тобықты руынан
Еңбектерінің негізгі тақырыбы не туралы? Негізгі тақырыбы:өнер-білімге,ғылымға шақырады.
Кімнің шығармаларын аударған?(Пушкин, Крылов,Толстой,Байрон,Гете т.б шығармаларын аударған
Қанша аудармалары бар? 50-ден асады.
Ең ірісі қай аударма? Лермонтов «Бородино»
Қарасөздері қанша? — 50-ге жуық
Неше күйі бар? Күйлері: “ Торжорға”, “Желдірме”, “Май түні”
Тарихтағы орны қандай? Тарихтағы орны — қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы,қазақты әлемге танытушы.
Жаңа сабақ.
Абай Құнанбайұлын неліктен біз үлгі тұтамыз?
Бұл жөнінде төрелігін өзі шешіп кеткен мына өлең жолдарынан — ақ жауап табуға болады.
«Өлді деуге бола ма , айтыңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған». (слайд)
Сонымен , бүгінгі біздің қарастыратын тақырыбымыз- « Абайдың табиғат лирикасы»
Лирика дегеніміз не? Лирика дегеніміз ақынның ішкі жан дүниесінің сезім күшімен тебірене толқуы, өз басының көңіл-күйі,күйініш-сүйініші тән. (слайд)
Абай лириканың қай түрлеріне өлең шығармаларын арнаған?
Саяси әлеуметтік,табиғат,махаббат,философиялық . (слайд)
Абайдың табиғат лирикасына арналған неше өлеңі бар? (4) Абайдың жыл мезгілдеріне байланысты «Қыс», «Жазғытұры», «Күз», «Жаз» өлеңдері бар. (слайд)
Табиғат — адам өмір сүрер тіршілік етер ортасы.Онсыз өмір жоқ.Міне, осы табиғат көріністерін, оған бөлінген қазақ даласындағы өмірді, тұрмыс-халді суреттеуге Абайдың көптеген өлеңдері арналған және Абайдың бұрын табиғат көріністерін мұншалық терең әрі жан-жақты жырлаған ақын болған емес.
Жаңа сабақ 4 бағыт бойынша өтеді. (слайд)
1.Поэзия
2.Теория
3. Этнография
4. Ән-күй.
1 бағыт — Поэзия
1. өлеңді мәнерлеп жатқа айту. Абайдың жыл мезгілдеріне байланысты «Қыс», «Жазғытұры», «Күз», «Жаз» өлеңдері бар.Бұл өлеңдерін жатқа дайындап келу тапсырылған болатын. (слайд
2 .Сұрақтарға жауап беру.
а) Өлеңде күздің қандай белгілері суреттелген?
ә) Ауыл тұрмысы қалай көрсетілген?
б) Ақын қысты қандай бейнеде суреттеген?
в) Қыстағы адамдардың тіршілігі қалай бейнеленген?
Абайдың жылдың 4 мезгілі туралы жазылған өлеңдері бейнеті мен азабы мол мал баққан шаруаны баянсыз көшпелі ауылды көрсететін сұлу шығармалар болып табылады.Табиғатқа жан бітіре суреттеу- ұлы Абайдың өзге ақындардан ерекшелігі болып табылады.
Бұл өлеңдерін ақын 1886-1890 жылдар аралығында жазған.
2 бағыт- Теория. Теңеу.(слайд)
Теңеу –затты тура мағынасында емес,ауыспалы басқа мағынамен салыстырып көрсету.Теңеу жасайтын жұрнақтар:-дай,-дей,-тай,-тей,-ша,-ше.
Абайдың өлеңдерінде қандай теңеу бар? (оқып,талдау)
Қыс
Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,
Аязбенен қызарып ажарланды.
Бұлттай қасы жауып екі көзін,
Басын сіліксе, қар жауып, мазаңды алды.
Борандай бұрқ-сарқ етіп долданғанда,
Алты қанат ақ орда үй шайқалды.
Жазғытұры
Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,
Масатыдай құлпырар жердің жүзі.
Жан-жануар, адамзат анталаса,
Ата-анадай елжірер күннің көзі.
«Күн - күйеу, жер - қалындық сағынысты,
Құмары екеуінің сондай күшті…
Күн күйеуін жер көксеп ала қыстай,
Біреуіне біреуі қосылыспай,
Көңілі күн лебіне тойғаннан соң,
Жер толықсып түрленер тоты құстай…» - деп, көркейте жетілдіріп, сомдап қолданады.
Күз
Жасыл шөп, бәйшешек жоқ бұрынғыдан,
Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.
Қайыршы шал-кемпірдей түсі кетіп,
Жапырағынан айрылған ағаш, қурай.
3 бағыт- Этнография(слайд)
Этнография қазіргі халықтарды және ертеде өмір сүрген көне этностық топтардың шығу тегін, қонысын, олардың өзіндік ерекшеліктерін зерттейді.
Өлеңдерде кездесетін қазақтың көне тұрмысына, шаруашылығына қатысты кейбір
сөздеріне түсінік беру.
1. Малма деген не? Малма сапсу - выделывать кожу в закваске(обрабатывать) . Малма-тері илейтін ашытқы, иге салатын теріні асты-үстіне шығарып, араластыруды малма сапсу деген.
2. Шуда жіп деп қандай жіпті атаған. Оны қалай иіреді. Шуда жіп- нить из верблюжей шерсти (Түйенің шудасынан иірілген жіпті айтады. Оны әжелер ұршықпен иірген.)
3. Шом, Шомшы деген не? Шом- түйенің беліне жүк батпас үшін салынатын жұмсақ нәрсе, шомшы-түйемен
жүк тасушы адам.
4. Шидем деген не? Шидем-қойдың жабағысынан тігіп .сыртын маталап қаптаған киім.оны күпі деп те атаған.Қазақта сондай-ақ тон.ішік.тымақ.бөкебай.түлкі тымақ.құлақшын.пима байпақ. т.б. киімдер бар.
4 бағыт- Ән-күй. (слайд)Абайдың табиғат туралы әнін шырқау . Абай Құнабаевтың «Желсіз түнде жарық ай» әні де ауылдың түнгі табиғатының сұлу көрінісін көз алдымызға келтіреді.Оқу ,аудару
Енді осы әнін бәріміз қосылып айтып көрелік.(ән орындалады)
Қорытынды.
Бүгінгі тақырыбымыз қандай ?
Абайдың табиғат лирикасына арналған өлеңдері нешеу?
Абайдың табиғатты суреттеуде ұлы Абайдың өзге ақындардан ерекшелігі қандай?
Қандай әдебиеттік терминмен таныстық?
Теңеу ретінде берілетін сөздер қалай жасалады?
Лирика дегеніміз не ?
Үй тапсырмасы :бүгінгі жазып,қарастырылған конспект бойынша қайталап оқып келу.
Сабақ аяқталды. Сау болыңыздар.
