Жалпы мәлімет

Амазонка

Парана

Ориноко

Жер шарындағы ең суы мол өзен. Амазонка өзені Анд тауынан басталып Атлант мұхитыны құяды. өзен ұзындығы — 6400 км, су жинау алабы 7 180 000 км². Өзеннің 500 астам салалары бар, олар суның түсіне қарай «ақ өзен» (суда сазды жыныстар көп) және «қара өзен» (суда шіріген өсімдік қалдығы көп) деп аталады. Су шығыны 1 сек 220 000 м³ су ағып өтеді. Амазонка өзенінің ені орта ағысында 5 км болса, төменгі ағысында 80 км жетеді. Суының деңгейі наурыз-сәуір айында айырықша көтеріледі. Атлант мұхитындағы толысу әскрінен өзен суы 1,5-5 м дейін көтеріліп, сағасынан 1400 км дейін кері ағады. Бұл құбылысты жергілікті үндістер «амазуну» деп атайды. Өзен атауы осыдан шыққан. Амазонка өзені тіршіліке бай. Өзеннің суы тынық бөлігінде өте ірі ақ гүлі бар, жапырағының диаметрі 2 м жететін виктория-регия кездеседі. Амазонкада тұщы судағы ірі балық ұзындығы 4 м, салмағы 200 кг болатын алып арапайма, және жыртқыш ұсақ пиранья балығы, электрлі су жылан, тұщы су дельфині-иния, кайман қолтырауындары тіршілік етеді.

Парана өзені Бразилия таулы қыратындағы Паранаиба және Риу-Гранди тауынан басталып Атлант мұхитына құяды. Ұзындығы бойынша Амазонкадан кейінгі өзен. Ұзындығы — 3480 км. Өзеннің су жинау алабы 2 663 000 км². Өзен суы жауын-шашынмен қоректенетіндіктен көктем, жаз айларында су деңгейі көтеріледі. Парана өзенінің су шығыны 1 сек 17 500 м³ ағып өтеді. Өзен басталар жерде таулы үстірттерден бастау алатындықтан бірнеше сарқырамалар жүйесі қалыптасқан. Биік сарқырамалардың бірі Игуасу сарқырамасы 72 м, Урубупунга сарқырамасы 12 м. Өзен Бразилия, Парагвай, Аргентина жерінен ағып өтетіндіктен транзиттік маңызы бар. Парана өзенінің орташа тереңдігі 12 м, ең терең жері 48 м.

Ориноко өзені материктегі суы мол өзендердің қатарына жатады. Өзен Гвиана таулы үстіртіндегі Дельгада Чальбауд жотасынан бастау алып Оринико ойпаты арқылы ағып өтіп атлант мұхитына құяды. Оринико өзенінің ұзындығы — 2780 км. Өзеннің су жинау алабы 1 086 000 км². Суының деңгейі мамыр айында көтеріледі. Су шығыны 1 сек 10 000 м³ ағып өтеді. Оринико өзенінің Чурун саласында дүние жүзіндегі ең биік сарқырама Анхель орналасқан. Өзенде амазонка дельфині мен ориноко крокадилі мекендейді. Ориноко өзені кеме жүзуге қолайлы.

Магдалена өзені Анд тауынан басталып Кариб теңізіне құяды. Өзен ұзындығы — 1550 км, су жинау алабы 260 000 км² Өзен суы маусым бойынша өзгеріп тұрады. Суының ең көп мөлшері мамыр, тамыз айларында жауын-шашын есебінен артады. Су шығыны 1 сек 10 000 м³ ағып отеді. Магдалена өзенін Колумбия мемлекеті кеме жүзуге транзитік мақсатта пайдаланады. Өзеннің 880 км кеме жүзеді

Көл атауы

Жалпы мәлімет

Титикака

Поопо

Маракайбо

Титикака көлі Анд тауындағы дүние жүзінде ең биікте орналасқан көл. Теңіз деңгейінен биіктігі - 3812 м. Титикака көлі тектоникалық көл және ағынды көлге жатады. Көлге ірілі ұсақты 300 жуық өзен құяды. Титикака көлінен Диагуадеро өзені ағып шығады. Көл суының температурасыжыл бойына бірқалыпты 10⁰-12⁰С шамасында. Суының орташа тұздылығы 1⁰/₀₀. Ауданы — 8300 км², ұзындығы 230 км, ені 97 км. Көлдің орташа тереңдігі 140-480 м, ең терең жері 304 м.

Поопо көлі Анд тауында титикака көлінің оңтүстінінде орналасқан. Көл жаздың ыстық күндері су деңгейі бірнеше рет өзгеріп кеуіп кетеді. Поопо көлінің ауданы 1340 км². Теңіз деңгейінен 3686 м биіктікте орналасқан. Көлдің орташа тереңдігі 3 м. Поопо көліне Титикака көлінен ағып шығатын Диагуадеро өзені құяды. Көлде қоқиқаздың бірнеше түрі тіршілік етеді.

Маракайбо көлі материктің солтүстігінде орналасқан мұхиттан бөлініп қалған лагуналық көл. Ауданы бойынша материктегі ең үлкен көл. Ауданы — 13200 км². көлдің орташа тереңдігі 250 м. Маракайбо көліне Кататумбо, Палмар, Анон өзендері құяды. Көлдің теңіз деңгейінен бейіктігі 0 м. Маракайбо көлінің табанынан қазіргі кездемұнай мен газ өндіріледі