Күйлерді орындаушылық дәстүрі бойынша екі үлкен мектепке бөлінеді:төкпе күй жэне шертпе болып. Төкпе күй дәстүрі Батыс Қазакстанда жақсы дамыған.

Шертпе дәстүрі Арқа яғни Қарағанды обылысынан бері қарай Семей обылысында жақсы дамыған.

Төкпе күйлерге қарағанда шертпе күйлерде жалғыз дауыстслық басым болып күй тақырыбы екі ішекті кезектесіп жүреді. Екі оң қол мен сол қолдың орындаушылық ерекшеліктеріне тоқталсақ: оң қолдың сұқ саусақтарымен қатар саусақтар басын біріктіріп топтпстыра қағады немесе саусақтарды бірінен кейін бірін тізбектей шерте қағу эдісі бар бүлар төмен қағыс бағытында ал жоғары қағыс алған кезде сол сұқ саусақты басқа саусақтардың демеуімен жоғпры қағады, кейде бас бармақпен де қағылады. Сол қол саусақтарын пайдалану әдістері төкпе күй дэстүрі сияқты болғанымен өзғешелігі де бар. Мысалы: Шертпе дәстүрінде 1,2,3 саусақтар жиі қолданылады. 3,4 саусақтармен шекті бір мезғілде қатар басу көп кездеседі, ал бас бармақ сирек пайдаланылады.

Төкпе күйлердің шертпе күйлерден айырмашылығы оның бас буын, орта буын, кіші саға, үлкен саға болып келетін нақтыланған формасы бар. Жэне бұл дәстүрдегі тағы бір ерекшелік-оң қол қағысында. Қағыстар оң қолдың сермей соғумен орындапып, қара қағыс, ілме қағыс, бөгеме қағыс сияқты сан түрге бөлінеді. Шыгысқазақстандық шертпе дэстүрінің ерекшеліктеріне күйлердің эн тектес эуенді, сазды жэне жүмсақ нэзік үнді болып келуін, саусақ бсымен шертіп тарту эдістерін жатқызуға болады. Олардың мазмүныныа психологиялық суреттемелер, терең толғаныстар, әйелдердің нэзік бейнелеріне тэн.

Төкпе күй екі ішекті оң қолдың күшімен бірдей қағу арқылы орындалады. Сол қолдың демалыссыз қозғалуына байланыста домбыраның мойыны жіңішке болған. Шертпе күй жүмсақ екі ішекті саусақпен кезек теріп ойнау арқылы жүреді. Сол себепті де күй эсем де, қоңыр жэне дыбыстың тербелісі мол болу үшін домбыра мойыны жалпақ болған. Төкпе күйшілер: Қүрманғазы күйлері: Серпе, Адай, Балбырауын, Сарыарқа.

Дина күйлері: Әсем қоңыр, Науай, Қайран шешем. Қазанғап- Жүртта қалған,Балжан қыз. Дәулеткерей- Жігер, Қүдаша, Түркімен

күйі. Сейтен- Заман-ай, Сексен ер,. Боғда-Боғда, Жемсуының тасқыны.

Шертпе күйшілер: күй атасы Байжігіт XV- хуііі ғасылар аралығында өмір сүрген. Шүбартау өңірі Аягөз ауданы маңында кейбір деректер бар. Абылайханның орда күйшісі болған. Байжігіт шығармалары негізінде шертпе күйлер. Кейбір күйлерінен Әбді, Дайрабай, Тоқа, Тәттімбет шығармаларымен үндестік байқалады. Тәттімбет (әкесі Қазангап орта дэулетті ел жүртына сыйлы). Мыржық Қосбасар күйі бар, Сылқылдақ, Көкейкесті, Саржайлау, Былқылдақ, Бестөре.

Әбікен Хасенов- Тэттімбеттің күйлерін шебер орындаган өзінің Қоңыр деген тамаша күй бар. Тоқа- Жезқазған обылысы Жаңарқа ауданыныда туған оның- Боз торғай, Төрт толғау- (Естірту, Арнау, Ана жүрегі немере жоқтау бөлімнен түрады) тэрізді күйлері бар. Тәттімбет пен Тоқа дәстүрін жалғастырушы күйшілер: Аққыз Ахметова, Бағаналы Саятөленов, Әбікен Хасенов, Мағауия Хамзин. Тэттімбет күйлерінің ішінде « Қосбасар» деп аталатын күйдің бірнеше түрі бар. Бүлар бір атпен аталған тізбек күй. Аты біріңғай « Қосбасар» аталганымен әрқайсысының музыкалық сарыны, қүрылымы өзгеше, эр қайсысының озіндік ыргагы бар, шертілу тәсілі де эр түрлі. « Қосбасар» аталатын күйлерді талдагамда өзіндік эуеніне ой жіберу арқылы эр сарынның сазына, орындалу әдісіне жэне композиңиялық қүрылысына ерекше ден қояды. Әр күйдің сипатын айырады. Тәттімбет « Қосбасарларына» лирикалық саз, сүлу ыргақ бар, орындалу эдісінде де бір-бірімен үйлесімділік айқын аңғарылады.

Ал Сүгір күйлерін тыңдағанда екі дэуірдің тынысын сезінгендей боласыз: кізіргі өміріміздің қас қағым сәттері өткен дэуірдің мэңгілік елесімен араласып кеткендей. Сүгір күйлерінің көпшілігі қазақ аспаптық музыкасында қалыптасқан дәстүрлі жанрларда шыгарылған. Мәселен, қоңыр дэстүрінде- «Телқоңыр», «Майда қоңыр», «Жолаушының жолды қоңыры»,толгау дэстүрінде «Кертолғау», «Назтолғау» сияқты күйлер тудырған. Сонымен қатар «Қосбасар», «Аққу», «Балбырауын», «Ілме», «Шалқыма», «Мың жылқы» күй жанрларына да өз үлесін қосып, айшықты күй үлгілерін қалдырды.

Күйшінің туып-өскен жері- Шымкент обылысының Созақ ауданы қазір де респуликамыздың эн-күйге бай өңірлерінің бірі. Домбырада қалыптасқан эр түрлі мектептердің ерекшеліктерін