Қазіргі заманда, әсіресе қарқынды өзгеруіне байланысты кез-келген жағдайда өзін жақсы сезіну, жағдайларға икемделе, бейімделе алу өте маңызды.

Бала кіші мектеп жасынан орта мектеп жасына өтуде психологиялық өзгерістер болады.Өйткені бастауыш сыныпта оқушы тек бір мұғалімге, бір кабинетке, тұрақты қалыпқа үйренген. Ал орта сыныпқа келген кезінде балаға бірнеше мұғалімдер сабақ беруі, сабақ кестесінің ауысуы, жаңа сыныптастармен, жаңа мұғалімдермен қарым қатынас жасау, мұның барлығы оқушының оқу мотивациясына әсер етеді. Сондықтан, бүгінгі күнде педагогика, психология, әлеуметтану ғылымдарында балалардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселесі өзекті болып табылады. Оқушылармен жұмыс істеу барысында, ортаңғы буынға ауысқан кезде оқу және қарым қатынас үрдісінде туындайтын мазасыздықтары жоғары, әрі мұғалімдермен және сыныптастармен қарым- қатынаста қиындықтар пайда болатыны белгілі болды. Сонымен бірге оқудағы жүктеменің және сабақтың бірден көбейіп кетуі балалардың психологиялық денсаулығының нашарлауына әкелді: қорқыныш, үрей, невроз. Орта буын оқуындағы өзіндік қиындықтар, оқушы психикасының өзгеруіне, эмоционалдық сферасын игерудегі қиналыстар, оқу үлгеріміне, психикалық саулығының төмендеуіне әсер етеді.Демек, отбасы және мектепте жағымды психологиялық жағдай тудырып, айналасындағылар балаға жағымды қолдау көрсетсе ғана бала бейімделуде қиындықтарды жеңе алатынына еш күмән жоқ деп ойлаймын. Психолог, педагогтар, ата-аналармен жұмысты бірлескен іс әрекетте жүргізсе, қиындықтардың азаятынына және балалардың психологиялық денсаулығын нашарламауын қамтамасыз етеміз деген ойдамыз. Мәселе көп, олар тек оқу үрдісімен шектелмейді, сонымен қатар мектептегі өмірді ұйымдастырумен қатар, жанұядағы психологиялық атмосфераға да байланысты.Өзін түсіну жолы қиын, өзін тұлға ретінде айқындау,осы уақытқа дейін балаға әсерін тигізетін, ол бірінші кезекте жанұясы, ата-анасынан, өзін басқалардан алшақтатуға қажеттілік туындайды. Сырттай бұл алшақтық — ересектердің сезімдеріне, кез-келген ұсыныстарына қарсы болу, негативизм ретінде көрініс береді. Осыдан ересектермен конфликтіге түседі. Кіші жеткіншек бала өзінің қайталанбас даралығын, өзінің жеке «Менін» тануға тырысады. Кейбір жағымсыз жағдайлар туындауына ішкі дискомфорттың және конфликтіге әкеледі. Кіші жеткіншекте адаптацияның сәттілігі, оның интеллектуалды дайындығына емес, сонымен қатар сыныптастарымен және мұғалімдермен жақсы қарым-қатынасжасай білулеріне, мектеп ережелерін сақтауға, жаңа жағдайларды шеше білулеріне де байланысты.

Адаптацияның қиындықтары туралы келесі белгілер куәландырылады:

Баланың шаршаған келбеті.

Өткізілген күні туралы өз ойымен бөліскісі келмеуі.

Мектеп өңірегіндег әңгімеде ата-аналарының зейінін басқа тақырыпқа аударып жіберуі.

Үй жұмысын орындағысы келмеуі.

Мектеп, мұғалімдер мен сыныптастар атына жағымсыз мінездеме беруі.

Мектеппен байланысты жағдайларға шағымдануы.

Тынышсыз ұйықтауы.

Таңертең қиын оянуы.

Өзінің көңіл-күйінің болмауын айтуы,өзін-өзі үнемі салғырт сезінуі.

Адаптация процесінің аяқталмаған жағдайында, бұл адаптацияның сәтсіздігі, яғни, дезадаптация дейміз, өмірдің әртүрлі жағдайларын шеше алмау белгісі.

Осы орайда біздің жалғыз міндетіміз бастауыш сыныптан орта буынға өткен оқушылардың сәтті оқуына жағдай жасаумен қорытындыланады. Ең бастысы — орта мектепте баланың адаптациялық жағдайына көмектесу, оның әрі қарай дамуын, оның психологиялық саулығын қамтамасыз ету.

Осыны түсіну үшін балаға қандай көмек қажет екенін, ол қандай қиындықтармен кездесетінін, қазіргі жағдайда қандай мәселелер орын алып тұрғанын білу маңызды. Оқу әрекетінде, сабақта, балалардың жұмыс істеу әдісі ғана әр түрлі емес, сонымен қатар жауап беру мәнері, сабақтағы белсенділік деңгейінің біркелкі еместігі, шаршау деңгейлері де әртүрлі екендігі белгілі. Қоршаған адамдардың күтуіне сай келмеуі үнемі қорқынышқа әкеледі, қабілетті бала да өзінің мүмкіндігін қажетті деңгейде көрсете алмайды.

Қиыншылықтар мен мұғаліммен қарым-қатынас жасаудағы қорқыныштар барлық 5 –сынып оқушыларының үштен бір бөлігі мен жартысы сезінеді. Ал ата-ана өз тарапынан, баланы «баға үшін» оқуға бағыттау арқылы, өз күшіне сенімсіздік тудырып, жағымсыз бағаға қобалжуы, мектепшілік қорқыныштың туындауына итермелейді. Сондықтан, барлығында туындайтын: 5- сынып оқушыларына қалай көмектесу керек деген сұрақтың себебі белгілі.

Жылдан жылға оқушылардың бастауыш сыныптан орта буынға бейімделу кезеңі өзекті мәселе болып туындайды.Оқушылар мектепке, мұғалім талабына, сыныптастарына үйренсе де, бейімделу проблемасы бар Сондықтан бейімделуге дайындық жұмысты төртіншіде бастап, бесінші сыныпта жалғастыру қажет.

Бастауыш сыныптың түлегінің орта буындағы оқуы табысты болу үшін, бейімделу кезінде балаға көмектесу оны психологиялық жағынан дайындау мақсатында мектебімізде бастауыш класс пен орта буын сабақтастығындағы жұмыс жүргізуде апталық өтті.Апталықты өткізудегі міндет:Орта мектепке бейімделу кезінде балаға көмектесу, оны психологиялық жағынан дайындау

Бастауыш сыныптың сабағына қатысуы, күнделікті ұстауларын бақылау ;

* Ата-аналарымен танысуы;

* Болашақ пән мұғалімдерімен класс жеттекшілері анықталып, әр пәннен сабақ өткізу, сабаққа қатысу

* Бастауыштағы сынып жетекшісімен оқушылар туралы мәлімет алу бағытында пікір алмасу;

* Психолог тарапынан әр оқушының жеке даму деңгейіне байланысты психологиялық - педагогикалық мәліметтер алу.

1 . Мұғалімдермен жұмыс

• 5 сыныпқа сабақ беретін педагогтардың тізімін құру;

• Орта буын мұғалімдеріне әр оқушының жеке даму деңгейіне байланысты мәліметтер беру;

• Педагогтармен бастауышпен сабақтастығында апталық ұйымдастыру , ортақ мәселелерді талқылау.

• Пед консилиум өткізу

1. Бастауыш пен орта буын сабақтастығындағы педагогтың жұмысы «семинар» Практикалық кезеңі:

1.«Қорқынышты жеңу » тренинг

2. « Ессіз архитектор» арттерапия елементтері

3. «Менің бейнем» арттерапия елементтері

2. Оқушымен жүргізілетін жұмыс

Орта буындағы оқушылардың статусы

бастауыштан орта буынға өтетін оқушылармен зерттеу, түзету-дамыту, кеңес беру бағытында психологиялық жұмыс түрлерін жүргізу;

«Өз қорқынышынды бейнелеп сал» тренинг

Мақсаты : Оқушылардың қобалжуын анықтау қорқынышын жеңу

Өткізілу түрі: топпен 10адам

Құрал жабдықтар: А4, түрлі түсті қарындаштар

Оқушыларға өз бойындағы қорқыныш сезімін суреттеу салу ұсынылады. Сурет салып болғаннан соң сол суретін күлкілі сурет ретінде өзгертулер енгізеді. Соңынан өз салған суреті бойынша айтып береді

1.Өз қорқынышынды салған кезде қандай сезімде болдын?

2.Салған суретінді күлкілі етіп өзгерткен кезде қандай сезімде болғаны айтып ой бөліседі.

«Сұхбат тренингі»

Оқушылар кәзір біз бір-бірімізді басқа жағымыздан танып білуімізге байланысты «Сұхбат» тренингісін өткізіп көрейік. Сіздер жұбқа бөлінесіздер біреулеріңіз журналист, ал біреулеріңіз сұхбат беруші адам боласыздар. Ал бастайық, Соңынан екі жұп орындарын ауыстырады.

1. Аты-жөніңіз?

2.Отбасында неше баласыз?

3. Қандай сабақтан қиналасыз?

4.Болашақта қандай мамандық иесі болғыңыз келеді?

5. Бос уақытыңызда немен айналысқанды ұнатасыз?

6. Сіздің арманыңыз? т.б сұрақтар қойлады

7. 5 сыныпқа барасыз қандай қобалжуыңыз бар

3. ата –аналармен жұмыс

• Ата-аналармен ортақ мәселелерді талқылау.

• Ата-аналар жиналысына қатысып, кеңес беру.

• Балаңыдың бастауыштан орта буынға көшуіне дайынсызба?

Жұмыстың нәтежесінде

1.Бастауышпен орта буын сабақтастығындағы жұмыс жүргізудегі апталық барысындағы пән мұғалімдері өзара пікір алмасты.

2.Орта буында кездесетін қиындықтар және оны жеңу жолдары туралы өз ойлары айтылып, әр түрлі әдіс-тәсілдер ортаға салынды

3. 5 класс оқушылары орта буынға жақсы бейімделді.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Ғылыми теориялық журнал « Педагогика мәселелері» 2013. 1 ай

2. «Психологический тренинг»

«Шольный психолог» 2002 ,№32