ҰБТ-ке оқушыларды дайындаудағы тарих сабағында тірек сызба, кестелерді қолданудың тиімділігі

Ақтөбе қаласы, № 34 орта мектебі

тарих пәні мұғалімі

Сагингалиева Бакытгуль Таскинбаевна

«Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы» өз бетімен білім алатын және алған білімін өмірдің түрлі жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуы қамтамасыз ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабын қойып отыр. Мұндай маңызды мәселелерді шешу мақсатында мектепте оқытуды ұйымдастырудың бірден-бір жолы сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін жағдай — сол сабақты өткізуде әр түрлі әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану, оқу мен тәрбие үйлесімділігі.

Сонымен қатар қазіргі кездері білім беру жүйесіндегі жүйелеу тәсілін қолдануға баса назар аударып отыр. Бұл проблемаларға бірқатар ғалымдар арнап еңбек жазды. Қазіргі ғылымда жүйелеу тәсілін қолданудың, теориялық білім жасаудың жолдарын объектідегі таным қозғалысының сызбасын зерттеу пәнін және оны баяндау тәсілін, пән туралы білімнің құрылымын, ғылыми ойлаудың және оқытуға жүйелік тұрғыны пайдаланудың, оқушылардың оқыту үрдісін оңайландырудың қажетті шарты, ол педагогикалық үрдістің мәнін ашып көрсетеді.

Э.Г.Юдин, В.П.Беспалько еңбектерінде оқытуда жүйелілік тұрғыны пайдалану сан түрлі қырынан қарастырылады. В.П.Беспальконың пікірінше оқу мазмұнын көрнекілік түрінде құрылымдау, бір жағынан оқылып отырған саланы оқушылардың қабылдауын оңайлатса, екінші жағынан қабылдау мен меңгеруді, зердені дұрыс бағыттауға мүмкіндік береді. Егер оқушылар оқылатын материал бойынша сызбаны өздері жасаса жаңа мағлұмат меңгеру дәрежесі жоғары болады.

Оқулықтағы тұтас тарауды қамтитын көлемді дүниенің басты мәселелерін бір кестеге шоғырландыру оқушы ойын жинақтауға, кеңейтуге, жаттандылық сияқты жаман әдеттен сақтандыруға, салыстырмалылыққа үйретуге, тарихи құбылыстарға талдау жасай білуге тағы басқа үлкен көмек берері сөзсіз «Көп білген кемеңгер емес, білімін пайдалана білген кемеңгер» демекші, адам үнемі біле түсуге ұмтылып, білімін молайту қажет.

Жаңа технологияларды, оның ішінде электронды оқулықтарды пайдалану, оқушыларды ақпаратпен жұмыс істей білуін қалыптастыру, оқу жүйесінің сапасын арттырады. Жаңа технологиядағы басты мақсат — өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру, оқушыны мұғалім дайындап әкелген жаңа материалды жай қабылдаушыдан оны іздеп табушыға айналдыру. Сабақты үнемі түрлендіріп, сызбалар, сауалнама сұрақтар, жаңа технологияны пайдалану арқылы өткізу үлкен нәтиже береді.

Оқу пәнінің мазмұнын көрнекілік түрінде құрылымдау оқушылардың қабылдауын оңайлатады. Егер оқушы сызбаны өздері жасаса, жаңа мағлұматты меңгеру дәрежесі жоғары болады. Сондықтан, оқушылар шығармашылығын дамыту мақсатында тірек сызбаларды өздері орындап келуге тапсырма беремін.

Сабақ құрылымын жиі өзгертіп отыру олардың ойлау қабілетіне, өз ойын қорыта айтуға, тарихи деректермен жұмыс істеуіне қозғау салады. Пәнге деген қызығушылығын туғызады. Пән бойынша жақсы нәтиже көрсеткішіне жеткізеді.

Өз сабақтарымда жиі тірек сызбаларды пайдаланамын. Өз сабақтарымда тірек сызбалар, кестелерді пайдалану арқылы уақытты үнемдеу мәселесі, бөлінген уақыт ішінде біраз мәселелердің басын ашып, мазмұнын түсінуге мүмкіндік жасауға болады.

Тарих пәнінен ҰБТ-ға дайындау үшін әртүрлі тақырыптар бойынша кестелер, тірек сызбалар түрінде жасалған көрнекіліктерді қолдануға болады.

Кестелер жұмыстың ыңғайлы және тиімді түрі болып табылады, себебі мәтінді қысқаша, жүйелі түрде және өзара байланысты түсіндіруге мүмкіндік береді. Тірек сызбалар және кестелер бойынша жұмыс білімді сапалы және терең игеруге мүмкіндік береді. Тірек сызба, кестелер оқушыларға білімдерін жүйелеуге, оқиғалардың арасындағы тұрақты байланыстарды анықтауға көмектеседі. Нәтижесінде байланыстардың, оқиғалардың жүйесі пайда болады, бір құрамдас бөлім басқаларын еске түсіруге көмектеседі.

Оқушылар, жалпы барлық басқа адамдар сияқты әртүрлі ойлайды: біреулеріне бейнелі ойлаудан гөрі абстрактылы, сөздік-логикалық ойлау басыи болады. Бұл жағдайда сараптаушы ақыл-ой туралы айтуға болады. Бұл жағдайда ойлаудың көркемдік бейнелі түрі туралы айтуға болады. Үшіншілерде бейнелік және абстрактылы ойлау салыстырмалы тепе-теңдікте болады.

Сондықтан ой қабілетін ескеру үшін мәтінді сызба, кесте түрінде беру логикалық және бейнелік жағын көрсетуге мүмкіндік береді. Бұлай дайындаудың тиімділігі жоғары, себебі уақыт үнемделеді, оқушының көріп есте сақтау қабілеті жаттығады. Әрбір кесте тақырыптың теориялық жүгі мен мазмұндық ерекшелігіне сай, қазіргі заманғы методологиялық заңдылықтар мен жаңа технологияларға негізделеді.

Сызбалар оқушыға тақырып мазмұнының түйінді жерлерін ұғынуға және тарихи оқиғаны өздігінен өрбітуге көмектеседі. Тірек сызбалар тарихты түсіндіруде өте тиімді және оқушының есте сақтау, білгенін бекіту қабілетін шыңдауға, коммуникативтік қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға бағытталады.

Қорыта келгенде, тарих пәнінен ҰБТ-ке дайындалу барысында жақсы нәтижеге жетудің басты түрлеріне әртүрлі тесттермен жұмыстар жүргізумен қатар тірек сызба, кестелерді пайдаланудың маңызы зор. Тірек сызба, кестелерді тиімді пайдалану оқушылардың білімінің, дайындық деңгейінің сапасын арттыруда өз нәтижесін береді. ҰБТ-ке оқушыларды дайындау кезінде оң нәтижеге қол жеткізу үшін мұғалімнің білімділігі, кәсіби шеберлігі, ізденімпаздығы, шығармашылықпен жұмыс істей білуі өте маңызды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. В.Ф.Шаталов «Тірек сызба технологиясы»

2. Жаңа технология әдістері

3. Э.Г.Юдин, В.П.Беспалько еңбектері

4. Қазақстан тарихы (әдістемелік журнал)

5. Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы. Алматы: «Мектеп», 2007 ж.

Төменде өз шығармашылығымнан жасалған тірек сызбалар, кестелер келтірілген: